العلل و معرفة الرجال
العلل و معرفة الرجال، تألیف احمد بن محمد بن حنبل (164-241ق)، کتابی است در علم علل الحدیث که در آن احادیث و آثار در جرح و تعدیل رجال حدیث گردآوری شده است. کتاب با تحقیق وصی‌الله بن محمد عباس منتشر شده است.
| العلل و معرفة الرجال | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن حنبل، احمد بن محمد (نويسنده) عباس، وصی‌الله بن محمد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | مسائل الإمام أحمد |
| ناشر | المکتب الإسلامي ** دار الخانی |
| مکان نشر | عربستان - ریاض ** لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1408ق - 1988م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | /الف۲ج۲ 114 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
محقق کتاب در ابتدای آن، مقدمه موجزی در شناخت رجال و جرح و تعدیل نوشته است. سپس در رابطه با علل مطالبی را نوشته و شرح حال مختصری از امام احمد بن حنبل آورده است. معرفی کتاب و نسخه خطی که بر روی آن کار کرده، از دیگر مطالب مقدمه محقق است[۱]. وی معتقد است سخن از رجال حدیث و جرح و تعدیل ایشان نه‌تنها غیبت نیست، بلکه واجبی از واجبات شریعت است[۲].
«العلة»، در منابع لغوی، مرض و بیماری معنا شده است. در اصطلاح محدثین نیز عبارت از عوامل پوشیده، دشوار و معایب در صحت حدیث معنا شده است؛ لذا حدیث معلل و معلول حدیثی است که ضعفی در متن یا سند آن باشد که صحتش را مخدوش کند؛ با اینکه ظاهر حدیث از آن اشکال بری است[۳]. محقق برای علت شش قسم ذکر کرده است[۴].
درباره نام کتاب، خود احمد بن حنبل یا فرزندش یا ابوعلی بن صواف، کتاب را به این نام نامیده‌اند؛ البته کسانی که از آن استفاده کرده‌اند غالباً آن را به‌اختصار«العلل» خوانده‌اند[۵].
محقق می‌نویسد: نصی از عقیلی یافته است که دلالت بر آن دارد که احمد بن حنبل، «العلل» را قبل از «المحنة في فتنة خلق القرآن» نوشته است[۶].
نکته قابل توجه آنکه کتاب «العلل و معرفة الرجال»، از کتب قدیمی است که مشتمل بر مواضیع علل حدیث و احوال رجال و احادیثی در ابواب مختلف است که در اولین نظر در بعضی موارد ارتباطی به موضوع کتاب ندارد و فاقد ترتیب و تنظیم است. مشخص است که احمد بن حنبل این مطالب مختلف را در روزها و بلکه در سال‌های مختلف تدوین کرده است و ترتیب خاصی برای طبقات روات و اساتید و شاگردان و ترتیب حروف ابجد نداشته است. همچنین ترتیب و تبویبی در احادیث فقهی معلل و غیر معلل رعایت نکرده است. بخش عمده‌ای از کتاب نیز عبارت از سؤال و جواب‌هایی است که عبدالله از پدرش پرسیده و با تعبیر «سألت أبي...» آورده است؛ یا دیگران پرسیده‌اند و عبدالله هم در مجلس بوده و شنیده و نوشته و با تعبیر «سمعت أبي...» ذکر کرده است[۷].
کتاب مشتمل بر چهار جلد است؛ سه جلد آن مشتمل بر 6161 حدیث است. جلد چهارم نیز به فهارس اختصاص یافته است.
پانویس
منابع مقاله
مطلع کتاب و مقدمه محقق.