مثنوی معنوی (مصحح محمدی)
مثنوی معنوی با مقدّمه و تصحیح استاد کاظم محمّدی که در سال 1398 به انتشار رسید و طیّ مراسمی‌با حضور اساتید مولوی پژوه رونمایی شد چنانکه از امضای انتهای مقدّمه بر می‌آید این تصحیح در سال 1386 خورشیدی به پایان رسیده بود ولی معلوم نیست به چه دلایلی تا این زمان به انتشار نرسیده بود. به هر حال انتشار یک مثنوی با تصحیح یک مولوی‌شناس که بیش از چهل سال به تدریس مثنوی اشتغال داشته و در کارنامه ی پژوهشهای خود غیراز عرفان و دین که ده‌ها کتاب عالمانه را عرضه داشته است، در خصوص مولوی‌شناسی نیز همواره از ناموران بوده و در محافل علمی‌حرف اوّل را می‌زده است بیش از سی عنوان کار پژوهشی در باره ی مولانا دارد و همین سنوات بلند پژوهش و کارهای علمی‌پژوهشی در رابطه با مولانا ما را به مثنوی‌ای که وی تصحیح کرده و به انتشار رسانده است مطمئن‌تر می‌کند. و در واقع جای این تصحیح آنهم با نگاه خاص و ویژه‌ای که این استاد مثنوی پژوه و مولوی‌شناس دارد خالی بود.
| مثنوی معنوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مولوی، جلالالدین محمد بن محمد (نویسنده) کاظم محمّدی (مصحح) |
| ناشر | انتشارات نجم کبری |
| مکان نشر | ایران ـ کرج |
| سال نشر | 1398 ش |
| چاپ | اوّل |
| موضوع | مولوی، شعر فارسی. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 6 |
| کد کنگره | 1397ث 5298 PIR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مثنوی دریای گسترده و عمیقی است که علوم و دانشهای بسیاری را در خود جای داده و گوینده‌ی مثنوی نیز خود دریایی از معارف دینی و عرفانی است که این گنجینه را برای مشاقان عرفان و معرفت از خود به جا گذاشته است. چنانکه خود در دیباچه‌ی دفتر اوّل بیان می‌کند این مثنوی اصول اصول اصول دین است و در آن اسرار یقین کشف شده و حاوی فقه الله اکبر است و سرشار از مفاهیم شریعت و طریقت که هر کسی با این کتاب انسی داشته باشد می‌تواند از آن بهره‌های نیک بگیرد و به علم و معرفت خود بیفزاید.
ساختار
کتاب مثنوی معنوی اثر جاودانه‌ی حضرت مولانا است که با مقدّمه و تصحیح استاد مولوی‌شناس کاظم محمّدی در سال 1398 در شش جلد به انتشار رسیده است. در این تصحیح نخست در دفتر اوّل مقدّمه‌ای خواندنی وجود دارد و بعد ترتیب دفاتر ششگانه ی مثنوی چنانکه مرسوم است به طور مسلسل و پیاپی دیده می‌شود.
در این تصحیح هر دفتر به طور مجزّا و مستقل چاپ شده و خواننده می‌تواند هر دفتری را جدا جدا در اختیار داشته باشد. وجود شماره گذاری در طول ابیات و نیز اعراب مناسب برای بهتر و صحیح تر خواندن ابیات، و کشف الابیات در انتهای هر اثر از شاخصه‌های این تصحیح است. تعداد ابیاتی که در هر دفتر وجود دارد در این تصحیح بدین قرار است:
- دفتر اوّل حاوی 4004 بیت
- دفتر دوّم حاوی 3812 بیت
- دفتر سوّم حاوی 4810 بیت
- دفتر چهارم حاوی 3855 بیت
- دفتر پنجم حاوی 4238 بیت
- دفتر ششم حاوی 4916 بیت
پایان هر جلد کشف الابیات کامل همان دفتر را دارد که کار پژوهنده را در یافتن ابیات آسان می‌سازد بدین ترتیب که شش کشف الابیات برای شش دفتر مثنوی وجود دارد که به طور مستقل هر دفتر از این طریق قابلیت جستجو می‌یابد.
گزارش محتوا
مثنوی معنوی اثر جاودانه و ماندگار مولانا است که هشتصد سال است دست به دست می‌چرخد و در مجالس علمی‌و عرفانی خوانده و ستایش می‌شود. کتابی که در درون آن سرشار از حکمت و اخلاق و شریعت و طریقت و نور حقیقت موج می‌زند. از سویی مولانا و از سویی حسام‌الدین چلبی مرید و شاگر و محبوب مولانا این منظومه‌ی شگرف و بی نظیر را خلق و به بشریت هدیه کردند. و در واقع ما طبق گفته‌ی استاد کاظم محمّدی در کتاب حسام الدّین خالق مثنوی معنوی باید مدیون حسام‌الدین چلبی باشیم که با خواهش و تقاضا و با پایمردی و استمرار این معارف را از سینه‌ی بی کینه‌ی مولانا بیرون کشید و گرانترین هدیه را به تمام بشریت ارزانی داشت.
مثنوی تا کنون به طور مکرّر چاپ و منتشر شده است و ده‌ها چاپ از آن وجود دارد ولی آنچه که مربوط به تصحیح مثنوی است چندان زیاد نیست و در زمان ما نیز تعداد تصحیح مثنوی واقعاً کم است. بعد از پروفسور نیکلسون تصحیح استاد محمّد استعلامی تصحیح استاد عبدالکریم سروش تصحیح استاد محمدعلی موحد که اخیراً به انتشار رسیده است مطرح و شناخته است و اینک بعد از اینها انتشار این مثنوی به تصحیح استاد کاظم محمّدی نیز اسباب گسترش بیشتر مثنوی برای مشتاقان آن خواهد بود. طبیعتاً هر یک از مثنوی پژوهان در تصحیح های خود نکاتی را ضرورتی تشخیص داده‌اند و مبادرت به انتشار آن کرده‌اند، اگر این نکات با تصحیح قبلی کامل شده بود دیگر نیازی به تصحیح دیگر نبود ولی وجود تصحیحات جدید نشان از یافتن و یا دقّت در مطالب جدید دارد از همین رو تصحیح کاظم محمّدی را هم در این زمان در اختیار داریم.
کاظم محمّدی در مقدّمه‌ی تصحیح خود بر مثنوی معنوی می‌نویسد: به هر جهت شناخت مولانا و واقع شدن در جریان فکری او کاری چندان ساده و سهل نیست و برخی در شناخت او به توهّم رسیده‌اند و خیالات و برداشتهای بدون استناد خود را در باره او به حساب شناخت او و افکار و اندیشه‌های او گذاشته‌اند، یعنی مولانا را آنگونه که خود می‌خواسته‌اند و یا میل داشته‌اند که باشد فهمیده‌اند نه آنگونه که بوده و خود در آثار خود به توصیف و معرّفیِ خود پرداخته است. بر این مبنا است که ده‌ها سخن را هر روز از جائی و از کسی می‌شنویم که به نام مولانا در محافل غیر علمی‌بیان می‌کنند و حال آنکه نه برای آن استناد درستی از اقوال و اشعار مولانا دارند و نه به راستی منطبق با آراء و اندیشه‌های عرفانی و صوفیانه‌ی مولاناست. بر این اساس است که با این جهل و نادانیها و البتّه با ادّعاهای مولوی شناسانه در باره مولانا چیزهایی را می‌شنویم و می‌خوانیم که اساساً قابل دفاع نیست و به همین خاطر است که این راقم پس از چهل سال انس با مولانا و آثار او امروزه در آثار خود و در نشستها و همایشهای علمی و مخصوصاً در کلاسها و درسها در باره مولانا می‌گویم: ابتدا باید معلوم کرد که ما از کدام مولانا سخن می‌گوییم؟ و این شاید امروزه از پرسشهای قابل توجّه باشد که ضروری می‌نماید بین محقّقان مولوی‌شناس و مثنوی پژوه واقعی نیز مطرح گردد که به راستی کدام مولانا؟! [۱].
پرسشهای متعدّدی که این استاد مولوی‌شناس در صفحات 18 و 19 همین مقدّمه مطرح کرده است واقعاً قابل تأمّل است، و پرسش او که از کدام مولانا سخن می‌گوییم نیز قوّت بسیاری دارد. شاید از همین بابت است که برای درست شناخته شدن مولانا استاد کاظم محمّدی دست به تألیفاتی در همین راستا زده تا مولانای واقعی و نه توهّمی‌و خیالی دیگران را شناسایی کند و به دیگران نیز همان مولانا را بشناساند. در این باره کتابهای آیات مثنوی معنوی، مصحف خاموشان، پرتو ساقی، جامع احادیث مثنوی و چنین گفت پیغمبر هر یک می‌تواند گویا باشد.
در خصوص این تصحیح نیز در انتهای مقدّمه متذکّر می‌شود: امّا در خصوص این مثنوی که هم اینک در پیش روی شماست، بایسته بود که با إعرابی مناسب و آنگونه که افراد بتوانند آنرا از رو و به درستی بخوانند صورت بگیرد و لذا در این مثنوی خواننده با مشکلی مواجه نخواهد شد و با إعرابی که در اکثر کلمات به کار گرفته شده به سهولت هرچه تمامتر می‌تواند مثنوی را درست و بدون غلط بخواند. برخی از علائم دستوری هم به مانند ویرگول به کار گرفته شده تا به مکث و وقف به موقع برای دریافت معنی نزدیکترگردد. در مواردی هم إعراب برخی واژگان را ممکن است خواننده برای بار اوّل در این مثنوی ببیند که آن إعراب به زعم این راقم درست‌تر و به مقصد و مقصود نزدیکتر و اولی‌تر بوده است. به هر جهت در کنار دیگر کارهای نگارشیِ علمی‌در خصوص مولانا ثبت و درج و نگاشتن این مثنوی نیز ضرورتی بایسته داشت که امید است به شایستگی انجام شده باشد و با این کار گره از کار فرو بسته خوانندگان مثنوی که هماره در خواندن آن کتاب، دچار سکته ها و اشکالات عدیده ای می‌شدند گشوده باشد[۲].
آنچه که این مثنوی را از دیگر تصحیحات مثنوی متفاوت می‌کند شاید در سه چیز باشد که عبارتند از:
- نخست آنکه تمام متن دارای إعراب مناسب است که خوانش بیت را آسان می‌سازد.
- دو دیگر این که در تمام شش جلد از علائم دستوری مناسب استفاده شده تا خواننده بیت را با همان حالت اصلیِ خود بخواند.
- سه دیگر این که برخی از واژگان و یا إعراب کلمات به نحوی است که منحصراً در این تصحیح آن گونه نگارش شده است که با دیگر مثنوی ها کاملاً متفاوت است.
نویسنده کتابی را پیرو این اثر منتشر کرد با نام تمهیدی بر تصحیح متن با نام فرعی مدخلی بر تصحیح مثنوی معنوی که برای فهم کار استاد کاظم محمّدی در این تصحیح ضرورتاً باید آن کتاب را نیز مدّ نظر قرار داد. زیرا در آنجا به تفصیل توضیح می‌دهد که چه کرده است و چرا دست به تصحیح مثنوی خود با وجود دیگر تصحیحیات مثنوی زده است. وی در کتاب تمهیدی بر تصحیح متن درموارد هشتگانه توضیح می‌دهد که چرا این تصحیح را انجام داده و وقتی که این هشت مورد را از نظر می‌گذرانیم با وجود چاپهای متعدّد مثنوی به او حق می‌دهیم که تصحیح خود را در این زمان کاری خاص قلمداد نماید[۳].
به هر جهت در این تصحیح عبارات و کلمات دارای علائم است که خوانش آن را آسان و صحیح می‌سازد، خاصّه این که در متن مثنوی آیات و احادیث زیادی وجود دارد که کتابهای آیات مثنوی معنوی، پرتو ساقی، جامع احادیث مثنوی و چنین گفت پیغمبر شاهدی بر این مدّعاست، الزام می‌کند که متن با اعراب کامل منتشر شود. دیگر آنکه گاهی برخی کلمات با إعراب گوناگون معانی گوناگون می‌یابد و لذا باید با اعراب درست نشان داد که مراد مؤلّف از آن کلمه چیست و لذا بدون اعراب درست چنین مقصودی حاصل نمی‌شود. دیگر عدم دقّت مثنوی های منتشر شده در چینش کلمات است که برخی با چینش متفاوت معنای متفاوت پیدا می‌کند و لذا برای خوانش صحیح باید به چینش صحیح مبادرت ورزید که در این تصحیح مورد اعمال واقع شده است. و نکته‌های دیگر که در تصحیح مثنوی استاد کاظم محمّدی دیده می‌شود.
ویژگیها
کتاب مثنوی معنوی با مقدّمه و تصحیح استاد کاظم محمّدی در شش جلد نکاتی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
- مقدّمه‌ای خاص برای معرّفی بهینه ی مولانا.
- إعراب گذاری مناسب برای خوانش بهتر.
- إعراب گذاری خاص برای برخی کلمات که خواننده را به خوانش خاص مصحّح منتقل می‌کند.
- شماره گذاری ابیات.
- مجزّا بودن شش دفتر جهت استفاده.
- وجود کشف الابیات در انتهای هر دفتر.
وضعیت کتاب
مثنوی معنوی، تصحیح کاظم محمّدی
کتاب در شش جلد با مقدّمه‌ای مختصر به زبان فارسی است و که صفحات هر جلد بدین شرح است:
- دفتر اوّل 222 صفحه
- دفتر دوّم 218 صفحه
- دفتر سوم 254 صفحه
- دفتر چهارم 200 صفحه
- دفتر پنجم 230 صفحه
- دفتر ششم 252 صفحه
کتاب مثنوی معنوی در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. در آغاز، فهرست مطالب به طور کامل درج شده و در انتهای اثر هم فهرست جامعی از ابیات تحت عنوان کشف الأبیات وجود دارد.
پانویس
منابع مقاله
مقدّمه و متن کتاب