آثار الباقیه (ترجمه داناسرشت)

الآثار الباقية عن القرون الخالية اثر ابوريحان بيرونى در گاه‌شناسى و معرفی تقويم ملل و به عبارتى معرفى ايام شادمانى و روزهاى غمناكى ملل است.

آثار الباقیه
پدیدآوران	ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (نویسنده) دانا سرشت، اکبر (مترجم)
عنوان‌های دیگر	آثارالباقیه عن القرون الخالیه. فارسی
ناشر	امیر کبير
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1386 ش
چاپ	5
شابک	‎978-964-00-0279-7
موضوع	ایران - آداب و رسوم و زندگی اجتماعی جشن‏ها سال شمار گاه شماری گاه نامه‌ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏CE‎‏ ‎‏109‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏آ‎‏2041‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

البته گاهى درخلال گفتگو، به تواريخ ملل و اديان نيز اشاره شده و از اين حيث حاوى اطلاعات سودمندى است. كتاب دربارۀ اعياد و ايام و تواريخ مربوط به ايران اطلاعات فراوان دارد و احتمالاً در حدود سال 391ق نگاشته شده است. البته تا سال 427ق، تغييراتى در آن صورت داد و مطالبى را نيز بدان افزود. این اثر توسط اکبر داناسرشت به فارسی ترجمه شده است.

ساختار

در ابتداى کتاب، مقدمه‌اى از ویراستار و در ادامه متن کتاب و در پایان، تعليقات کتاب، ذكر شده است. بيرونى خود اثرش را در 22گفتار (القول) تأليف كرده، بدون آن‌كه در ترتيب آنها رقم‌هاى وصفى معمول را ذكر كند (برخلاف روشى كه در القانون و الهند به كار بسته است).

گزارش محتوا

بيرونى در این کتاب و نيز کتاب ديگرش «تحقيق ما للهند» دقيق‌ترين گزارشهاى دوران باستان درباره تاريخ علوم مختلف در هند و گاه‌شمارى ملّت‌ها را ارائه مى‌دهد. وى برای آنكه کتابش ملال‌آور نباشد، مسائل پراكنده اما بسيار جالبى را ياد كرده است كه بسيارى از آنها به طبیعیات مربوط مى‌شود. درباره سنجش اعتبار منابع و مآخذ تاريخى از لابلاى آثار مختلفش به‌ویژه این کتاب مى‌توان به تقسيم‌بندى ذيل دست يافت:1-گزارشى كه عقل در سنجش آن به‌كار نمى‌آيد و قياس آن با رویدادها و تجربيات ديگر سود بخش نيست. 2-گزارشى از رویدادى كه وقوع آن عقلا محال يا در شرايط روزگار مورد نظر ناممكن باشد. 3-گزارشى از رویدادى كه وقوع آن در «عادت جارية» ممكن است و برای سنجش آن بايد هم به نقل و هم به عقل متكى بود. شيوه برخورد بيرونى با گزارش‌هایى كه تحقق آن به‌طور معمول ممكن باشد، تركيبى از اعتماد بر نقل و رهگیرى از شيوه‌هاى قياسى است. به نظر وى بايد ذهن خود را از هرگونه پيش‌داورى و تعصب پاک كرد و سپس با مقايسه روايت‌هاى مختلف و يافتن توافق‌ها و تشابه‌هاى آنها تا حد امكان در تصحيح آنها كوشيد. البته از آنجا كه عمر انسان حتى برای شناخت سرگذشت یک ملت بسيار كوتاه است، آنچه را كه تصحيحش ممكن نبوده، بايد عيناً نقل كرد تا آيندگان از امكان دست‌يابى به این اخبار و پژوهش در آنها محروم نمانند. بيرونى را مى‌توان به عنوان یکى از پيشروان مردم‌شناسى و دين‌شناسى تطبيقى دست كم در میان مسلمانان دانست. بيرونى در آثار الباقية در مورد باورها و مراسم آئينى گوناگونى كه در میان ملل و پيروان اديان و فرق مختلف وجود دارد بارها به تشابه‌ها و تفاوتهاى موجود اشاره مى‌كند. بيرونى در این کتاب برای رفع ملال خواننده، مطالب و مسائل پراكنده و در عين حال بسيار جالبى را ذكر مى‌كند. تحقيقات بيرونى درباره تاريخ و آداب و رسوم ملل مختلف در آثار الباقية، از بارزترين و نخستين نمونه‌هاى اين‌گونه تحقيقات به شمار مى‌رود. وى در این کتاب تعصب و پيروى كوركورانه از عقايد رايج را رد مى‌كند؛ زيرا از نظر وى تعصب چشمهاى بينا را كور و گوش‌هاى شنوا را كر مى‌كند و انسان را به كارى وا مى‌دارد كه خرد و دانش آن را گواهى نمى‌دهد. نام‌آورى بيرونى در شاخه‌هاى مختلف علم از قبيل رياضيات، نجوم، جغرافيا و... موجب غفلت از مقام وى در فلسفه شده است. اما شواهد موجود از آثار وى آشكار مى‌سازد كه بيرونى در این شاخه از معرفت نيز جايگاه درخور توجهى دارد. مثلاًبيرونى در این کتاب، نتيجه مطالعات خود را درباره ماهيت زمان و ادوار تاريخ و منشأ نظمى كه در طبيعت مشاهده مى‌شود بيان كرده است. در این کتاب با اينكه بارها تأكيد كرده است كه هنگام گزارش آداب و رسوم ملل به نفى يا اثبات نظرات مختلف كارى ندارد، اما باز هم آن دسته از روايات را كه با عقل سليم و اصول روش علمى سازگار نباشد، به یک سو مى‌نهد. بيرونى حتى رواياتى را كه از نظر وى مردود است نقل كرده، زيرا چه‌بسا خود وى نيز در داورى درباره این گزارشها گاه به خطا رفته باشد.

تصحیح نو

آثارالباقیه عن قرون الخالیه (اثرهای باقیمانده از سده‌های گذشته) اثر ابوریحان بیرونی (362-440 ق) در سال 1390 توسط عزیزالله علیزاده، تصحیح و در انتشارات فردوس ِتهران منتشر شده است. قطع این کتاب، وزیری و 560 صفحه است. کتاب حاضر علاوه بر مطلبی تحت عنوان ستایش از شمس‌المعالی و تقدیم کتاب به او و سبب تألیف کتاب، دارای بیست و یک فصل است. مصحح در آغاز کتاب، مقدمه‌ای در معرفی ابوریحان بیرونی و در انتهای کتاب نیز 65 صفحه ضمایم اضافه نموده است: ضمیمه اول فهرست اعلام است که در آن اسامی اشخاص، انساب، اماکن جغرافیایی، فِرَق و کتاب‌ها ذکر شده و ضمیمه دوم شامل لغت‌نامه‌ایست که 350 واژه و عبارت مشکل در 13 صفحه تشریح شده است. مصحح بر این باور است که ده جدول در این نسخه آمده که در تصحیح‌های پیشین نیامده است.

وضعيت کتاب

اولین بار خواجه رشيد‌الدين فضل‌للّه همدانى وزير (متوفى718ق) در تاريخ «جامع» خود نسخه‌اى خوش خط و زيبا متضمن بيست‌وپنج مجلس از آن فراهم آورد. در نيمه دوم سده سيزدهم هجرى قمرى كه عليقلى میرزا اعتضاد السلطنة (متوفى1298ق) وزير مشهور علوم ناصرى به ترجمه و شرح بهرى از آن پرداخت. بنياد ترجمه آثار شرقى لندن در سال 1869 عزم بر طبع و ترجمه کتاب كرد و این امر به دانشمند زبان شناس آلمانى (استاد رشته ادب عربى) زاخائو محوّل شد. وى هم متن عربى را ویراست و با عنوان آلمانى «تاريخ‌شناسى ملت‌هاى مشرق زمین» چاپ كرد و یک سال بعد هم ترجمه انگليسى کتاب را با همان عنوان طبع و نشر نمود. هفت «نمايه» از برای متن کتاب، و هم از برای تعليقات (با نشانه: ت) در پایان کتاب آمده است: 1. فهرست مراجع، 2. نامهاى كسان (اعلام)، 3.نام جايها، 4. تيره‌ها و پيوندها، 5. واژگان نهادين، 6.کتاب‌ها و نامگ‌ها.

منابع مقاله

1. دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 13، ص387-402
2. روغنی، شهره، کتابشناسی گزیده توصیفی تاریخ و تمدن ملل اسلامی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت)، 1382ش
3. دانشنامه جهان اسلام، ج 5، ص164-186
4. مقدمه ویراستار، صفحات ح-ى