تئوفیل بن توما

تِئوفیلِ بْنِ توما(د 169ق/875 م)، منجم، مترجم یونانی به سریانی، تاریخ‌نگار و متکلم مارونی مذهب اهل رُها.

تئوفیل بن توما
نام کامل	تئوفیل بن توما
نام‌های دیگر	تیوفیلی، توفیل، ثوفیل، ثاوفیل، نوفل
نام پدر	توما، تاوما، ثوما
ولادت	79ق
محل تولد	رها
رحلت	169ق/875م
طول عمر	90
دین	مسیحی
مذهب	مارونی
پیشه	منجم
اطلاعات علمی
معاصرین	استفانوس
شاگردان	استفانوس
برخی آثار	سالنامه‌ای از تاریخ جهان، صنعت کیمیا، اختربینی نظامی، ترجمه سوفسطیقای ارسطو، ترجمه کتاب فی حیله لحفظ الصحه، ترجمه بخشی از ایلیاد و اودیسه

زندگی‌نامه

نامش را تیوفیلی، توفیل، ثوفیل، ثاوفیل و گاه حتى نوفل نیز ضبط کرده‌اند. از زندگانی او همین اندک را می‌دانیم که در رها زاده شد و در همین شهر به فراگیری ادبیات، دروس حکمت و نیز زبان یونانی پرداخت.

شهرت

تئوفیل از اواخر روزگار بنی‌امیه در حرفۀ تنجیم ـ که آن را ملکه یا عروس دانش‌ها می‌دانست ـ نامور شد، تا آنجا که در روزگار بنی‌عباس در بنای شهر بغداد در زمرۀ پیشگویان طرف مشورت منصور قرار گرفت و با برخی از پیشگویی‌های موفق خود، به ریاست اختربینان مهدی عباسی(حک‍ 158-169ق/775-785م) رسید؛ او مشاور نظامی مهدی نیز بود.

برخی از آموزه‌ها و پیشگویی‌های او در آثار مؤلفان بعدی همچون سهل بن بشر، قصرانی و ابن ابی‌الرجال نقل شده است، همچنان که بیزانسیان نیز از برخی از آثار او ـ بعضاً از طریق شاگرد یا همکارش استفانوس فیلسوف(د پس از 800 م) ـ استفاده کرده‌اند.

وفات

به گفتۀ ابن‌عبری تئوفیل 20 روز پیش از فوت مهدی و در حدود 90 سالگی درگذشت.

توما پدر تئوفیل

پدر تئوفیل که نامش به صورتهای تاوما و ثوما هم آمده، از دانشمندان و متکلمان مسیحی و مترجم آثار یونانی بوده است، از جمله بخشی از کتاب کیف یتعرف الانسان ذنوبه و عیوبه اثر جالینوس را از یونانی به

سریانی برای حنین بن اسحاق ترجمه کرد. 

آثار

آثار: 1. سالنامه‌ای از تاریخ جهان که بر جای نمانده، و ظاهراً استنادات ابن‌عبری به همین اثر است؛ 2. کتابی در صنعت کیمیا؛ 3. کتابی در اختربینی نظامی؛ 4. ترجمۀ سوفسطیقای ارسطو؛ 5. ترجمۀ کتاب فی حیله لحفظ الصحّه اثر جالینوس از یونانی به سریانی. ظاهراً این ترجمه آن‌قدر مغشوش و نادرست بود که ناچار حنین بن اسحاق دیگربار آن را ترجمه، و با نسخۀ یونانی مقابله و تصحیح کرد؛ 6. احتمالاً ترجمۀ بخشی از ایلیاد و ادیسۀ هُمر در رثای سقوط و ویرانی شهر ایلیون، که ابن عبری آن را فصیح خوانده است. باید به این نکته اشاره کرد که از هیچ‌یک از این آثار نسخه‌ای برجا نمانده است

منابع مقاله

احمدی، محمدحسین، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، سال چاپ 1378