دیوان نجیب جرفادقانی (گلپایگانی)
دیوان نجیب جرفادقانی (گلپایگانی)، مجموعه اشعار ناصح بن ظفر نجیب‌الدین جرفادقانی «گلپایگانی» (درگذشته 665ق) در قالب قصاید، مقطعات، ترکیب‌بند، غزلیات و رباعیات است. این دیوان به کوشش احمد کرمی چاپ شده است.
| دیوان نجیب جرفادقانی (گلپایگانی) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نجیب گلپایگانی (نويسنده) کرمی، احمد (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | دیوان |
| ناشر | ما |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1371ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | نجیب گلپایگانی، قرن 7ق. - شعر فارسی - قرن 7ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR۶۵۰۸/۴/د۹ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
دیوان جرفادقانی بیشتر به «ستایش‌نامه» مانند است؛ بخش بزرگی از این دیوان به ستودن امیران زمانه‌اش ویژه گشته است؛ چراکه او مدتی از عمر خود را پیش از حمله مغول، در عراق به ستایش امیران و صدرهای محلی (مانند عزالدین یحیی، علاءالدوله مردان‌شاه و مجدالدین عزّالملک) گذرانیده است؛ اینان امیرانی‌اند که در اوان فترت ایام سلاجقه عراق و دوران غلبه خوارزمشاهیان آل اتسز در آن سامان می‌زیسته‌اند.
دیوان شعر او 1943 بیت دارد و از 48 قصیده،7 غزل، 10 قطعه، یک ترکیب‌بند و 36 رباعی برخوردار است[۱].
شعر جرفادقانی بسیار فاخر است؛ واله داغستانی (مؤلف ریاض الشعراء) درباره او می‌نویسد:«نجیب‌الدین جرفادقانی از شعرای مشهور زمان است. عرایس افکارش در کمال حسن و جمال واقع شده. بعد از کمال اسماعیل در عراق به عرصه ظهور آمده است».
سعید نفیسی نیز می‌گوید: نجیب‌الدین جرفادقانی را از بهترین شعرای سبک عراقی در قرن هفتم برشمرده‌اند که مضامین بسیار بدیع در الفاظ رقیق دارد. قصاید وی عموماً دارای تشبیب و تغزّل هستند. قدرت شاعر در خلق تشبیب‌ها و تغزلات زیبا است که تمام توان و ذوق خود را در آن‌ها به‌کار برده است. نجیب‌الدین در کاربرد صنایع ادبی راه افراط و تفریط نرفته و از آن‌ها در همه جوانبِ سخن بهره جسته است. بدون آنکه کوچک‌ترین خللی در گفتارش پدید آید و یا نشانه‌ای از تصنع و تکلّف در آن مشاهده شود. مهم‌ترین ویژگی شعر او را باید در خلق تصاویر جدید و نازک‌خیالی‌ها و لطیفه‌های خیالی او دانست که به‌وسیله تشبیهات بدیع به‌ویژه تشبیه مضمر و تفضیلی و تشبیهات فشرده و نیز استعاره‌های ظریف و دقیق و نو و اضافات و صفت و موصوف‌های مجازی جلوه‌گر شده‌اند[۲].
نخستین بخش دیوان، قصاید او است که در مدح امیران زمانه‌اش سروده است و بیش از همه، «جمال‌الدین عمر» را می‌ستاید. او قصیده‌هایی نیز در باب مرثیه، عُزلت، پند و توجه سروده است.
برخی از پژوهشگران این نسخه‌ای را که احمد کرمی برای نخستین بار در بهار 1371ش تصحیح نموده و چاپ کرده است، مخدوش می‌دانند و با پژوهشی که انجام داده‌اند، می‌گویند: «با دلایل فراوان، این متن نمی‌تواند دیوان مستند و منتقدانه‌ای از اشعار این شاعر باشد. بسیاری از ابیات او به‌گونه‌ای محرّف و مغلوط و مبهم به‌صورت لایَنحل ضبط شده و برخی از ابیات نیز در نسخه‌های تازهیافتهای ضبط است که در دیوان چاپی نیست». این پژوهش با بهره جستن از چندین نسخه تازهیافته از دیوان این شاعر از جمله نسخه «کتابخانه چستربیتی دوبلین» و نیز نسخه «موزه بریتانیا» انجام یافته است[۳].
پژوهشی نیز در یافتن همانندی‌های شعر جرفادقانی و شعر حافظ انجام شده است و چنین نتیجه می‌دهد که «بسیاری از لغات، ترکیبات، تعابیر و مضامینی که در شعر نجیب‌الدین به‌کار رفته‌اند، عیناً یا با اندکی اختلاف در شعر حافظ وارد شده‌اند»[۴]. نمونه‌ای از همانندی مصراع، وزن، قافیه و ردیف در این دو بیت هویداست:
شعر نجیب:
| تا سر زلف تو را دست صبا خَم داده است | غم من چون خط تو دست فراهم داده است |
شعر حافظ:
| تا سر زلف تو در دست نسیم افتاده است | دل سودازده از غصه دو نیم افتاده است[۵] |
کرمی این دیوان را بر پایه مقابله نسخه خطی کتابخانه خودش و چند نسخه دیگر با راهنمایی «محمود منشی کاشانی» فراهم آورده است[۶].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق.
- یلمه‌ها، احمدرضا، «نسخههایی تازهیافته از شاعری گمنام (نجیب جرفادقانی)»، آینه میراث، بهار و تابستان 1390، شماره 48، (صفحه 226-213).
- حقی، مریم، «حافظ و نجیب‌الدین جرباذقانی (گلپایگانی)»، فصل‌نامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال یازدهم، شماره سوم، پاییز 1397ش، شماره 41.