تحفة العراقین
تحفة العراقين، اثر افضل‌الدین بدیل بن علی نجار خاقانی شروانی، معروف به حکیم خاقانی، شاعر قرن ششم هجری، ابیاتی است در قالب مثنوی که شرح مسافرت شاعر می‌باشد.
| تحفة العراقین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خاقانی، بدیل بن علی (نويسنده) ق‍ری‍ب، ی‍ح‍ی‍ی (مصحح) |
| ناشر | [بی نا] |
| مکان نشر | [بی جا] - [بی جا] |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شعر فارسی - قرن 6ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
برخی معتقدند که خاقانی این مثنوی را در ضمن مسافرتی که به مکه کرده، سروده و در بین راه گفته، ولی آنچه از بعض اشعار کتاب برمی‌آید، این است که ظاهرا باید وی بعد از سفر مکه و در شروان، به سرودن آن پرداخته باشد[۱].
به‌طوری‌که خاقانی در دیباچه این مثنوی می‌گوید، مدتی قبل از آنکه این کتاب را تقدیم جمال‌الدین محمد موصلی کند، آن را منتشر ساخته و به عراق و خراسان فرستاده و دست‌به‌دست می‌گشته است[۲].
خاقانی در این مثنوی، شرح مسافرت خویش را به عراق عجم و عراق عرب بیان کرده و بعضی از علما و بزرگان این نواحی را ستوده و به مدح آنان پرداخته و ضمنا آداب و رسوم و اخلاق مردم بعضی از این ممالک را بیان کرده و در اواخر کتاب، اطلاعاتی از زندگانی خود و پدر و مادر و عمو و پسرعم خود داده و به‌طوری‌که در اشعار ذیل بیان می‌کند، این مثنوی را در مدت چهل روز، به رشته نظم کشیده و آن را به نام جمال‌الدین محمد موصلی کرده است: من این‌همه گوهر از سر کلک راندم به چهل صبا در سلک این عقد چو ختم شد به نامش از وی گهر و ز من نظامش[۳].
نام این مثنوی را عموم تذکره‌نویسان و ارباب تواریخ، «تحفة العراقين» ضبط کرده‌اند، ولی خاقانی خود در آخر دیباچه نام این مثنوی را چنین بیان می‌کند: «و هذه تحفة الخواطر و زبدة الضمائر» و در ضمن اشعار این مثنوی نیز هیچ جا کلمه «تحفة العراقين» دیده نمی‌شود و شاید به‌مناسبت اینکه آن را در شرح مسافرت خود به عراقین سروده، دیگران این نام را بر این کتاب، گذاشته باشند[۴].
این مثنوی در بحر هزج مسدس اخرب مقبوض مقصور یا محذوف است و عده ابیات آن، به انضمام اشعاری که در نسخه‌های دیگر موجود بوده و در نسخه مورد تصحیح کتاب نبوده، بالغ بر 3158 بیت است. خاقانی اغلب مضامین و تعبیراتی را که در این کتاب آورده، در دیوان خود نیز آن‌ها را بیان کرده است[۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه کتاب.