حقيقة السنة و البدعة
حقيقة السنة و البدعة، این اثر منسوب به جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابیبکر سیوطی شافعی (849-911ق) است. نویسنده، بدعت‌ها را به دو نوع «نیکو» و «نکوهیده» تقسیم می‌کند و نمونه‌هایی را برای هریک می‌آورد. خلیل ابراهیم پژوهش کتاب را انجام داده است.
| حقيقة السنة و البدعة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر (نويسنده) ابراهیم، خلیل (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | الأمر بالإتباع و النهي عن الإبتداع |
| ناشر | دار الفکر اللبناني |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1992م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /س9ح7 225/4 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نویسنده درآمدی را برای شناخت اجمالی «بدعت» ارائه می‌کند؛ او با بهره‌گیری از آیه‌ها و حدیث‌ها، به هم‌گرایی دینی میان مسلمانان و پرهیز از دسته‌بندی و جدایی آنان تأکید می‌نماید و به نکوهش بدعت‌ها و هواها و جداسازی آن‌ها از سنت‌های درست می‌پردازد[۱].
در نگاه نویسنده، رخدادها با نسبتی که به «سنّت» می‌یابند، به دو نوع بدعت نیکو (مستحسن) و نکوهیده (مذموم) بخش می‌شوند[۲]. بدعت نیکو را همگان روا دانسته‌اند؛ زیرا با شریعت سازگار است و با انجام آن محذور شرعی پیش نمی‌آید؛ کارهایی مانند ساختن منبر و مدرسه از این دست است[۳].
نویسنده بدعت‌های نکوهیده (البدعة المستقيمة) را به دو نوع بخش می‌کند: یکی باورهایی است که به زیان و گمراهی می‌انجامند و پیروان اسلام را به هفتادودو فرقه رسانده‌اند[۴]؛ دیگری، کارهای مذمومی است که خود به دو نوع قسمت می‌شوند: نخستین قسمت، نوعی از بدعت‌های حرام و مکروه است که مردم (از عوام و خواص) آن‌ها را می‌شناسند. این نوع بدعت در میان مردم عامی و نادان رواج دارد؛ اینان اسلام و پیروی از بزرگان دین را کنار نهاده‌اند و در «فقر ایمانی» به سر می‌برند که نمونه‌ای از آن در رفتار مردانشان با زنان نامحرم که مانند رفتار با محارم است، دیده می‌شود[۵]. نویسنده کارهایی چون همنشینی با پسران نوجوان (اَمرَدان)، لهو و غنا، تقدس بخشیدن به اشیاء و مشابهت با کفار در اعیاد و عادت‌های آنان را از این قسم برشمرده است[۶].
دومین قسمت، گفتارها و رفتارهایی است که بیشتر مردم، آن‌ها را عبادت و قربت و طاعت برمی‌شمارند، اما آن‌ها مشتبه بین مکروه و حرام و مباحند و همچنین، کارهایی است که ترکشان بهتر از انجامشان است؛ مانند کارهایی که برای هنگام خاصی توصیه شده است و یا ویژه شخص ممتازی مانند پیامبر(ص) است، ولی عابدان نادان به انجام آن‌ها حرص می‌ورزند[۷]. نویسنده شانزده مصداق را برای این قسمت آورده است که موردهایی مانند «ازدواج نکردن»، «بدعت‌گذاری در خطبه‌ها»، «وقوف در کنار کوه عرفات» و «بازی با نرد و شطرنج» ازاین‌دست است[۸].
در درستی نسبت کتاب «حقيقة السنة و البدعة» به سیوطی تردیدهایی شده است؛ گفته می‌شود که سیوطی نامی از این کتاب در دو اثر دیگرش «التحدث بنعمة الله» و «حسن المحاضرة في أخبار مصر و القاهرة»، که در آن‌ها نوشتجات خود را برشمرده است، نمی‌آورد. دو تن از شاگردان او به نام‌های «عبدالقادر بن محمد بن احمد شافعی شاذلی» در کتاب «بهجة العابدين بترجمة حافظ العصر جلال‌الدين» و «شهاب‌الدین حمصی انصاری» (درگذشته 934ق) و نیز، سه تن از پژوهشگران معاصر به نام‌های «دکتر سمیر الدروبی»، «دکتر طاهر سلیمان حموده» و «عبدالحی کتانی» نامی از این کتاب در فهرست آثار سیوطی نیاورده‌اند.
از سوی دیگر، اندیشه‌ای که در این کتاب بیان می‌شود، با اندیشه و روشی که سیوطی در آثارش برگرفته است، سازش ندارد. این ناسازگاری را می‌توان در بحث‌های «تبرک به قبور»، «توسل و شفاعت»، «برتری قبر پیامبر(ص) از کعبه»، «نذر برای قبور» و «بدعت نبودن نماز لیلة الرغائب» دید. در واقع، عمده این مباحث از کتاب‌های «اقتضاء الصراط المستقيم لمخالفة أصحاب الجحيم» ابن تیمیه، «تلبيس إبلیس» ابن جوزی و «الباعث علی إنكار البدع و الحوادث» ابوشامه مقدسی برگرفته شده‌اند و با اندیشه‌های وهابیان سازگاری دارند[۹].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن متن کتاب.
- عبدالله‌زاده، سید مصطفی، «آیا کتاب السنة و البدعة که مورد استناد وهابیت می‌باشد، از آن سیوطی است؟»، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی و جریان‌های تکفیری