الجمل في النحو (زجاجی)
الجمل فی النحو اثری از ابوالقاسم عبدالرحمن بن اسحاق زجاجى نهاوندى(متوفای 340ق)، اديب، لغت‌شناس و فقيه سرشناس قرن چهارم هجری قمری است که در شمار پیروان مکتب نحوی بصره ذکر شده است. [۱] در صرف و نحو عربی به نگارش درآمده و توسط علی توفیق حمد تحقیق شده است.
| الجمل في النحو(زجاجی، عبد الرحمان بن اسحاق) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زجاجی، عبد الرحمان بن اسحاق (نويسنده) حمد، علی توفیق (محقق) |
| ناشر | دولة الإمارات العربیة المتحدة. جامعة الإمارات العربية المتحدة، عمادة المکتبات الجامعة ** مؤسسة الرسالة |
| مکان نشر | اردن - اربد ** لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1404ق - 1984م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | ز3ج8 6151 PJ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتابی مختصر و مشتمل بر مباحثی در نحو، صرف، اصوات، تاریخ و ضرورت‌های شعری و با رویکردی آموزشی تدوین شده است. [۲]
نویسنده آرای مختلف نحویان مشهور دو مکتب نحوی بصره و کوفه را مانند سیبویه، اخفش اوسط و اکبر، خلیل بن احمد، مازنی، کسائی، فراء، ابوزید انصاری و...ذکر کرده و به بررسی و نقد آن‌ها پرداخته و در مواردی نیز به اختلاف‌نظر میان دو مکتب اشاره کرده است. [۳] وی بیش از یک‌صد و بیست مورد از قرآن کریم، و حدود یک‌صد و شصت بیت شعر و رجز به همراه مثل‌ها و سخنان مشهور را به‌عنوان شاهد در این اثر آورده است. [۴]
کتاب در یک‌صد و چهل و پنج بخش تنظیم شده است. [۵] نویسنده پس از مطرح‌کردن مطالبی در صرف به ابوابی از نحو پرداخته است. در ادامه ابوابی را در صرف مانند تصغیر و نسب، الف وصل و قطع، مذکر و مؤنث، افعال مهموز، به‌اضافه ابوابی در هجاء و احکام همزه ذکر کرده است. وی سپس به ذکر موضوعات نحوی بازگشته مطالبی پیرامون ادوات و کیفیت به‌کارگیری آن‌ها و موضوع حکایت پرداخته و به دنبال آن بقیه‌ی ابواب صرف را مانند جمع مکسر، ساختار مصادر، اسماء و افعال ذکر کرده و کتاب را با مطالبی در اصوات لغوی مانند اماله، ادغام، ابدال، اعلال، حروف جهر و همس پایان داده است. [۶]
از ویژگی‌های این اثر جامع بودن آن در علم نحو همراه با سهولت فهم مطالب و برخورداری از شواهد و مثال‌های متعدد است. اهمیت این اثر موجب شده تا شروح متعددی بر کتاب و مطالب آن نگاشته شود. [۷]
محقق اثر علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ مختلف کتاب در پاورقی، مصادر شواهد شعری و امثال و نام سوره و شماره آیات قرآن ذکر شده را نیز آورده است. وی همچنین به شرح و توضیح برخی از الفاظ و عبارات دشوار و نامأنوس باتکیه‌بر کتب لغت پرداخته و به مصادر آرای نحویان مطرح شده در اثر اشاره کرده است. همچنین در پاورقی به معرفی شخصیت‌های ادبی که نویسنده در متن از آنان یاد کرده پرداخته است. [۸]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.