دانش رجال الحدیث

دانش رجال الحدیث، نوشته حدیث‌شناس و رجالی معاصر، محمّدحسن ربانی بیرجندی (متولد 1343ش)، چگونگی پیدایش و گسترش این علم (شناسایی راویان احادیث) را از آغاز تاکنون شرح می‌دهد و برخی از قواعد (مانند قاعده اجماع) و اصطلاحات آن را می‌شناساند. این اثر و 3 کتاب دیگر نویسنده به نام‌های سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث و مناهج الفقهاء في علم الرجال و دورها في الفقه و شناسایی معجم رجال الحديث هم‌سو و مکمل یکدیگرند.

دانش رجال الحدیث
پدیدآوران	ربانی، محمد حسن (نويسنده)
ناشر	افغانستان اکادیمی. انجمن تاریخ و ادب
مکان نشر	ایران - مشهد مقدس
سال نشر	1395ش
چاپ	2
شابک	‎978-964-333-858-9
موضوع	حدیث - علم الرجال - محدثان - حدیث - کتابشناسی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ر2د2 114 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف

نویسنده، هدفش را از نگارش این اثر، بیان سیر تطور علم رجال و بررسی پاره‌ای از قواعد و اصطلاحات آن دانسته و افزوده است: این کتاب می‌تواند به‌عنوان مأخذی دانشگاهی استفاده شود‏.

ساختار و محتوا

کتاب حاضر از یک مقدمه، 4 بخش و یک خاتمه به‌ترتیب ذیل تشکیل شده است: مقدمه: اهمیت و هدف علم رجال حدیث، ارتباط این علم و علم درایه، غریب الحدیث، فقه الحدیث و ناسخ و منسوخ.

1. کتاب‌شناسی دانش رجال تا سال 1000ق (6 فصل).
2. کتاب‌شناسی علم رجال در چهارصد ساله اخیر (8 فصل).
3. توثیق و تضعیف راوی (6 فصل).
4. بررسی قواعد عامّ توثیق (10 فصل).

خاتمه: معرفی جوامع روایی متقدمین (کتب اربعه).

انتقاد روش‌شناختی

نویسنده باآنکه کتاب حاضر را شایسته استفاده در مجامع دانشگاهی شمرده، ولی کمتر از ابزارهای کمک‌آموزشی بهره برده است؛ به‌عنوان مثال، در سراسر کتاب، استفاده از جدول و نمودار و آمار مشاهده نمی‌شود. همچنین مناسب است که در کتاب‌های آموزشی، خلاصه و نتایج مباحث هر فصل و دست‌کم نتیجه‌گیری نهایی کتاب، مشخص شود، ولی در این اثر به این مسئله توجهی نشده است؛ جز در اندک مواردی مانند بحث تعریف علم رجال و بیان تعریف‌های گوناگون.

تقویت قدرت نقادی

یکی از امتیازهای کتاب حاضر، تلاش آگاهانه نویسنده در جهت خوانش انتقادی مباحث رجالی و ارتقای توانایی انتقاد علمی در مخاطبان است؛ به‌عنوان مثال، محمّدحسن ربانی بیرجندی در فصلی جداگانه، «دلالت یا عدم دلالت نقل بنوفضّال از راویان را بر وثاقت راوی» و معنای روایت «خُذُوا ما رَوَوا و ذَرُوا ما رَأَوا» را از دیدگاه شیخ انصاری و آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی توضیح داده است.

نمونه مطالب

1. حاصل تعریف‌های گذشته را با این عبارت می‌توان بیان کرد: علم رجال، علمی است که به بررسی راویان سلسله سند حدیث می‌پردازد، از جهت اثبات وثاقت او یا اثبات قدح و ضعف او که در اعتبار سند حدیث دخالت دارد.
2. از مهم‌ترین دلایل توجه به علم رجال که اخباریین نیز ناگزیر به آن توجه کرده و سراسر کتاب «الحدائق الناضرة» بحرانی - از برجسته‌ترین اخباریین - از آن موج می‌زند، استفاده در باب تنازع بین دو دسته اخبار متنازع می‌باشد. یکی از راه‌های رفع تعارض روایات، مراجعه به اخباری است که به «اخبار علاجیه» مشهور گشته‌اند؛ از جمله این اخبار، «مقبوله عمر بن حنظله» است که در این مقام وارد شده است.
3. کتاب استبصار چون پس از تهذيب الأحكام نگاشته شده است، از اتقان و دقت بیشتری برخوردار است و به این جهت نوعاً در مقام تصحیح سند و متن، عبارت استبصار دقیق‌تر است و ازاین‌رو در بسیاری موارد از مقایسه بین سند تهذيب الأحام و اسناد کتاب استبصار می‌توان حقیقت را یافت؛ همان طور که مرحوم آیت‌الله خویی در کتاب معجم رجال الحديث از همین وسیله کمک جسته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.