اذکایی، پرویز
پرویز اذكايى (1318-1402ش) معروف به سپيتمان، نویسنده، پژوهشگر حوزه تاریخ و فلسفه و دارای تألیفاتی در خصوص کتاب‌شناسی، رجال‌شناسی و تاریخ علم، کتاب فهرست ما قبل الفهرست (آثار ایرانی پیش از اسلام) از آثار ایشان است.
| نام | اذکایی، پرویز |
|---|---|
| نام‌های دیگر | سپیتمان، پرویز |
| نام پدر | میرزا محمّدکاظم اذکائی |
| متولد | 1318ش |
| محل تولد | همدان |
| رحلت | 25 فروردین 1402ش |
| اساتید | ایرج افشار |
| برخی آثار | الآثار الباقیة عن القرون الخالیة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE06584AUTHORCODE |
ولادت
در ۲۱ فروردین ماه سال ۱۳۱۸ش در همدان زاده شد.
تحصیلات
تحصیلات خود را در مدرسه آلیانس و دبیرستان پهلوی همدان گذراند، پس از پایان خدمت نظام در سال ۱۳۳۹ خورشیدی متصدی کتابخانه همان دبیرستان شد و در مدارس ملّی همدان به‌ویژه دبستان فرهنگ که شادروان پدرش میرزا محمّدکاظم اذکائی بنیاد کرده بود تدریس نمود.
او سپس برای مطالعۀ تاریخ و معارف قدیم به حوزه‌های علمیه رفت و نزد آخوند ملاعلی معصومی همدانی دروس مذهبی را گذراند. همکاری با روزنامهٔ «نهیب غرب»، «مبارز همدان» «پیک اسلام» به زعامت شادروان آقای آخوند همدانی از فعالیت های این دوره از زندگی ایشان بود.
در سال ۱۳۴۸ تحصیلات دانشگاهی (رشتهٔ تاریخ) را در دانشگاه تهران به پایان برد و ضمن آن‌که سردبیر مجلهٔ «وحید» بود، با گذراندن دورۀ مدیریت در وزارت کشور به سمت بخشدار یکی از شهرهای استان فارس گمارده شد، ولی اساتید کتاب‌شناس او را از این کار منصرف و تصدی بخش عربیِ کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران را به وی محوّل نمودند که بیش از ۱ سال در آنجا کار کرد و سپس با عنوان کارشناس متون تاریخیِ مرکز مردم‌شناسی ایران به وزارت فرهنگ انتقال یافت.
در سال ۱۳۴۸ مبدأ تشکیل کنگره‌های سالانهٔ تحقیقات ایرانی، در کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران بود و تا آخر سال ۱۳۵۷ عضویت دائمی آن را برعهده داشت. به‌علاوه، در چندین کنگرۀ علمی داخل و خارج از کشور نیز مأموریت یافت، ازجمله: کنگرۀ جهانی ابوریحان بیرونی (تهران، ۱۳۵۲)، جشنواره جهان اسلام (لندن، ۱۳۵۴) و المؤتمر الدولی للبیزره (منعقد در امارات متحدۀ عربی، ابوظبی، ۱۳۵۴) نماینده اعزامی ایران بود.
در سال ۱۳۵۴، با مأموریت تحصیلی به دانشگاه منچستر انگلستان رفت و در بخش مطالعات شرقی با رسالهٔ «جغرافیای تاریخی همدان» دورۀ دکتری را پشت سرگذاشت.
عضویت در هیئت علمی دائره‌المعارف تشیع، دائره‌المعارف اسلامی (دانشنامۀ جهان اسلام) و دائره‌المعارف بزرگ اسلامی از فعالیت های بعدی دکتر اذکایی است. سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ به‌عنوان کارشناس نسخ خطّی در بنیاد دائره‌المعارف اسلامی، چند اثر را برای چاپ عکسی آماده کرد که از جمله تفسیر مفاتیح‌الاسرار شهرستانی بود که با فهرست‌نویسی وی انتشار است. سپس دانشگاه بوعلی سینا همدان، امر فهرست‌نویسی نسخ خطّی کتابخانهٔ مرکزی را طی یک طرح تحقیقاتی به وی محول نمود. همچنین تدریس رشته‌های معارف اسلامی و علوم اجتماعی را در دانشگاه‌های همدان نیز در کارنامه دارد.
دکتر پرویز اذکائی بزرگترین بیرونی شناسی ایران است که تحقیقات کاملی در باره شخصیت این دانشمند بزرگ انجام داده است. کتاب آثارالباقیه ابوریحان بیرونی توسط او ترجمه شده و با تعلیقات گسترده‌ای به چاپ رسیده. مقدمه درخشان این اثر بارها مورد توجه دانشمندان بزرگ به ویژه شرق شناسان قرار گرفته و پس از آثار او تا کنون بیرونی شناس بزرگی ظهور نکرده است. [۱]
وفات
سرانجام در روز جمعه 25 فروردین 1402ش درگذشت. [۲]
آثار
از او بيش از 400 عنوان اثر طبع و منتشر شده كه عبارت از 40 کتاب، 70 رساله علمى مفصّل و مابقى گفتارهاى بلند و كوتاه در دايرة المعارف‌ها و نشريات معتبر است. اذكايى در سال 1381 به خاطر تحقيق و تعليق «آثار الباقية» جايزه و عنوان بهترين کتاب سال را از آن خود كرد.
زندگى‌نامه‌ى بيرونى (ترجمه)، كارنامه بيرونى (تأليف)، فرمانروايان گمنام، رساله قبه الارض ایرانى، رساله زروانى، مفاتيح الاسرار، تاريخ‌نگاران ایران، ابوريحان بيرونى (آراء و افكار)، خاندان شاهيه خوارزم، فهرست ما قبل الفهرست، تبارشناسى در ایران، الاثارالباقية بيرونى، حكيم رازى، طب روحانى رازى (ترجمه)، قانون مسعودى بيرونى، الفهرست ابن نديم (تحقيق و تعليق)، تفسير تاريخ (تأليف) و...
وى در تاريخ و معاريف همدان يا همدان‌شناسى آثارى دارد از قبيل: فهرست نسخ خطى همدان، مورخان همدان، ناموران همدان، قراگزلوهاى همدان، علویان همدان، میر سيد على همدانى (احوال و آثار)، باباطاهرنامه (هفده گفتار)، تاريخ عراق عجم (رساله)، درگزين تا كاشان (سه گفتار)، کتاب‌شناسى همدان، تاريخ معاصر همدان، راهنماى همدان، گفتارهاى مغان و مادشناسى، همدان‌نامه (بيست گفتار درباره مادستان)، ماتیکان عين القضات همدانى (هفت گفتار)، فرهنگ مردم همدان كه اينك در دست است؛ و ترانه‌هاى باباطاهر (منضم به ترجمه انگليسى آن‌ها) كه در حال طبع است.