التوابون
التوابون، تأليف مورخ لبنانى، ابراهیم بيضون، كتابى است كه زمينه‌ها و چگونگى شكل‌گیرى قيام توّابين را مورد بررسى قرار داده است. اين اثر در يك جلد و به زبان عربى نگارش شده است.
| التوابون | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بیضون، ابراهیم (نویسنده) |
| ناشر | دار التعارف للمطبوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1395 ق یا 1975 م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - 41 - 132ق.
امویان - تاریخ - جنبشها و قیامها سلیمان بن صرد، 28 قبل از هجرت - 65ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 38/5 /ب9ت9* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و سه باب است كه در دو باب اول به بررسى تاريخ تشيع از زمان پيامبر(ص) تا واقعه كربلا و در باب سوم به قيام توابين پرداخته شده است.
در نگارش اين اثر از نسخه خطى كتاب «الفتوح» ابن اعثم كوفى، از نويسندگان قرن سوم هجرى و برخى مصادر قديمى معروف و نيز از تعداد فراوانى منابع جديد استفاده شده است.[۱]
گزارش محتوا
نویسنده، در ابتداى كتاب لازم ديده كه اوضاع شبه‌جزيره عربستان و شرايطى كه پيامبر با آن مواجه بوده را قدرى توضيح دهد. وى اشاره مى‌كند كه اسلام تجربه جديدى از حاكميت بود كه حاكم آن حق تشريع و تنفيذ احكام داشت و پذيرش آن از سوى عرب آسان نبود. «نظريه شورى» از جمله نظريات ويژه سياسى مبتنى بر آيات قرآن است كه البته قواعد و حدود و راه‌هاى تطبيق آن در قرآن نيامده و لذا با مراجعه به كتب سيره درمى‌يابيم كه مفهوم اين قضيه نزد صحابه روشن نبوده است.[۲]
نویسنده سپس به‌اختصار به تشريح اوضاع خلافت تا زمان اميرالمؤمنين على(ع) و پس از آن به‌تفصيل اوضاع سياسى و شيوه حكومت‌دارى آن حضرت را شرح و تفصيل داده است.[۳]
باب دوم كتاب به مقطع زمانى پس از شهادت اميرالمؤمنين تا واقعه كربلا اختصاص دارد. نویسنده در ابتداى اين باب به حضور يافتن امام حسن(ع) در مسجد كوفه و اعلان برنامه سياسى و مشكل درگیرى با معاويه اشاره كرده است.[۴]وى در ادامه به اشتباه برخى از مورخين كه امام حسن(ع) را به ترديد در مواجهه با معاويه متهم كرده‌اند، تأكيد مى‌كند كه آن حضرت كوچك‌ترين ترديدى در جنگ با معاويه نداشتند، بلكه هراس آن حضرت از لشكريانى بود كه اطمينانى به تبعيت آنها و اينكه تنها به فكر جنگ باشند، نبود.[۵]
نویسنده در ادامه مباحث اين باب به تشريح تبديل نظام حكومتى شورايى به پادشاهى و به تعبير ديگر حكومت اسلامى به حكومت سياسى دنيوى، توسط معاويه پرداخته است.[۶]همچنين اوضاع عراق در اين مقطع زمانى را تا زمان يزيد مورد بررسى قرار داده است. نویسنده سپس به بررسى فساد حكومت يزيد و چگونگى شكل‌گیرى قيام امام حسین(ع) پرداخته است. وى در صفحه 76 كتاب، نص كلام امام حسین نسبت به برادرش محمد بن حنفيه را در تبيين دلائل حركت خويش ذكر كرده است. وى تأكيد مى‌كند كه شكى نيست كه اولین مسئول كشتار كربلا يزيد بوده است.[۷]
در باب سوم كتاب به موضوع «توّابين» پرداخته شده است. تحركات شيعى پس از واقعه كربلا توسط پنج تن از بزرگان شيعه آغاز شد كه عبارتند از: سليمان بن صرد خزاعى، مسيّب بن نجبه فزارى، عبدالله بن سعد بن نفيل ازدى، عبدالله بن وال تميمى و رفاعة بن شداد بجلى.[۸]اين افراد، مخفيانه شروع به فعاليت نمودند و اولین اجتماع در منزل سليمان بن صرد كه از صحابه جليل‌القدر بود شكل گرفت و عنوان «توابين» بر گروه سليمان غلبه يافت.[۹]
نویسنده در ادامه اين باب، توسعه قيام توابين را مورد بررسى قرار داده و متن نامه‌هایى را كه سليمان بن صرد نوشته ارائه كرده است؛ به‌عنوان مثال نامه وى به فرماندار مدائن تأثيرى عميق بر شیعیان اين شهر گذاشت.[۱۰]همچنين نامه او به شیعیان بصره با استقبال تمامى آنها مواجه گرديد.[۱۱]
قيام توّابين با ظهور مختار هم‌زمان بود كه در ادامه به آن اشاره شده است. نویسنده در انتها به شكست قيام توابين در «عين الورده» و دلايل شكست آنها اشاره و پس از آن قدرى نيز درباره قيام مختار بحث كرده است.[۱۲]
وضعيت كتاب
منابع مورد استفاده نویسنده و فهرست مطالب در انتهاى كتاب آمده است. آدرس مطالب در پاورقى كتاب ذكر شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.