الإرشاد إلى علم الإعراب
الإرشاد إلی علم الإعراب، اثر شمس‌الدین محمد بن احمد بن عبداللطیف قرشی کیشی (615-695ق)، کتابی است در علم نحو، پیرامون اعراب کلمات و جمل که با تحقیق و تصحیح عبدالله علی حسینی برکاتی، با همکاری محمد سالم عمیری، منتشر شده است.
| الإرشاد إلى علم الإعراب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قرشی، محمد بن احمد (نويسنده)
برکاتی، عبدالله علی حسینی (محقق) عمیری، عادل محسن سالم (محقق) |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 13 /ک9الف4 6203 PJ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
از جمله نکات قابل تأمل پیرامون کتاب، آن است که جنید شیرازی در «شد الإزار»، این کتاب را با عنوان «الهادي في النحو» معرفی کرده است و دیگران نیز از وی پیروی نموده‌اند؛ درحالی‌که نام درست این کتاب، همان «الإرشاد إلی علم الإعراب» است[۱].
مصحح در مقدمه کتاب، برخی از نوآوری‌های نویسنده، از جمله اسلوب منطقی کتاب را در مقایسه با دیگر کتب نحوی برشمرده است؛ زیرا شمس‌الدین برخلاف دیگر نحویون که اغلب به ذکر تعاریف و شواهد بسنده کرده‌اند، دغدغه تطبیق تعاریف و قواعد نحوی را با اصول منطقی داشته است؛ هر کجا تعارضی بین تعاریف و یا تقسیم‌بندی با اصول منطق مشاهده کرده، به نقد و بررسی موضوع پرداخته و صریحا اظهار نظر نموده است. بنابراین استفاده وی از منابع پیشین به معنی پذیرش دیدگاه‌های آنان نبوده، بلکه در بیشتر موارد جنبه نقد و اعتراض داشته است. مصحح نمونه‌هایی از نقد و اعتراض شمس‌الدین را نسبت به زمخشری، ابن حاجب، عبدالقاهر جرجانی و کوفیون، در مقدمه کتاب آورده است[۲].
هرچند شمس‌الدین بنیان اثر خود را بر کتاب «الإيضاح العضدي» تألیف ابوعلی فارسی نهاده و مواردی بر آن افزوده است، اما این کتاب ارزش علمی خاص خود را دارد و مصحح کتاب گوید: «فإن الكتاب [أعني الإرشاد] حافل بمادة علمية غزيرة، فقد بلغت شواهده الشعرية 221 شاهدا شعريا...»[۳].
نکته‌ای دیگر که در این کتاب توجه مصحح را به خود جلب کرده است کاربرد مصادر صناعی از سوی شمس‌الدین کیشی است مانند: «الاثنينية، الاستقبالية، الاصطلاحية، الأكثرية، الأولوية و....»؛ البته چنین ابتکارات زبانی در کتب و منابعی که به قلم فارسی‌زبانان نگارش یافته، کم نیست و جای پژوهشی جداگانه دارد[۴].
به نظر مصحح، منابع شمس‌الدین در پردازش این اثر عبارتند از: «الإيضاح العضدي» ابوعلی فارسی، «المفصل في علم العربية» جاراللّه زمخشری، «المقتصد في شرح الإيضاح العضدي» عبدالقاهر جرجانی، «الكتاب» سیبویه، «اللباب في علل البناء و الإعراب» عکبری، «صحاح» جوهری و کتب نحوی دیگر که مؤلف نام آنها را ذکر نکرده است[۵].
پانویس
منابع مقاله
جوکار، نجف، «نگاهی به زندگی، آثار و اندیشه شمس‌الدین محمد کیشی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، آینه میراث، دوره جدید، بهار و تابستان 1386- شماره 36 و 37، به آدرس: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/270916