معالجات عقیلی
معالجات تألیف سيد محمدحسين بن محمدهادى عقيلى از كتب طب سنتى است كه به زبان فارسى نگارش يافته است. با توحه به تصريح مؤلف در مقدمه كتاب به اين‌كه در سال 1195ق به تألیف خلاصة الحكمة پرداخته است، بايد گفت تأليف اين كتاب مسلماً چند سالى بعد از سال 1195ق بوده است، هر چند تاريخ دقيق آن را نمى‌دانيم.
| معالجات عقیلی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عقیلی علوی شیرازی، سید محمدحسین (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب معالجات عقیلی |
| ناشر | دانشگاه علوم پزشکی ايران، مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | RIS 724 /م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
البته مؤلف قبل از تأليف اين كتاب و در سال 1183ق به نگارش كتابى ديگر در همين موضوع و البته به زبان عربى پرداخته بوده، ولى بنا بر دلائلى -كه ما نيز به درستى از آن اطلاع نداريم- ناتمام مانده است.
ساختار
اين اثر بنابر تصريح مؤلف مشتمل بر دوازده مقاله است، كه هر مقاله از اين كتاب مشتمل بر چند باب مى‌باشد و هر باب نيز خود به چند فصل تقسيم مى‌شود.
مؤلف در بيان معالجه بيمارى‌ها، ابتدا به تعريف بيمارى و انواع آن مى‌پردازد، آن‌گاه علائم آن را ذكر مى‌كند و در آخر علاج هر بيمارى را متذكر مى‌شود. در ضمن بيان معالجه هر بيمارى، گاه مؤلف طرز ساختن دارويى را نيز بيان مى‌دارد، هر چند بيشتر تنها به ذكر داروها بسنده مى‌كند و گويا خواننده را به كتاب ديگر خويش -يعنى قرابادين كبير- ارجاع مى‌دهد.
گزارش محتوا
اين اثر همانند ديگر آثار مؤلف از جمله جامع‌ترين و تحقيقى‌ترين آثار طب سنتى است كه آن را پس از تأليف سه كتاب ديگرش تأليف كرده، و بالطبع با پشتوانه سه اثر مهم قبلى از پختگى و عمق علمى بيشترى برخوردار است.
نگاهى به فصول كتاب نشان‌گر استفاده مؤلف از انبوهى از اقوال و منابع پيشينيان است؛ اشاره به اقوال اطبايى همانند: زوفوس (ص 268)، ارجيجانس (ص 296)، طبرى(ص 277)، خوذى (ص 272) امين الدولة (ص 283)، احمد بن هبةالله (ص 276) و ابن بطلان (ص 278) در كنار اشاره به كتاب‌هايى همانند: كتاب فصد جالینوس (ص 277)، ازمان الامراض جالینوس (ص 291)، تقدمة الانذار بقراط (ص 291)، تذكره انطاكى(ص 273) و معالجات بقراطيه طبرى (ص 269)، و نيز اشاره به مكاتب ادبى همچون بصره و فارس (ص 275) تنها گوشه‌اى از اين استنادات است.
آنچه مؤلف در بخش معالجات ذكر مى‌كند يا تجربيات شخصى اوست و از آن جهت كه وى طبيب كار آزموده‌اى است، تجربيات وى قابل اعتماد است و يا برگرفته از منابعى است كه به دست ما نرسيده و يا نقل سينه به سينه از اساتيدى است كه هيچ نگاشته‌اى از خود به‌جا نگذاشته‌اند. اين نقل‌ها نيز هم از لحاظ علمى مورد توجه است و هم براى كسانى كه مى‌خواهند در زمينه تاريخ كهن پزشکى تحقيق كنند، كارگشا خواهد بود.
بلكه حتى مى‌توان گفت: هر آنچه مؤلف در اين اثر از كتب بر جاى مانده ديگران هم نقل مى‌كند، باز قابل اعتنا و درخور توجه است، چرا كه نقل مطلبى از كتاب ديگران آن هم توسط دانشمندى محقق و نه تنها نویسنده‌اى مقلد اگر بدون نقد و اشكال بر آن باشد، به منزله تأييد آن است و اگر با انتقادى همراه باشد، هشدارى است به پژوهش‌گر طب سنتى كه بر هر مطلبى بدون تحقيق اعتماد ننمايد.
مقاله‌هاى كتاب به ترتيب به امراض سر، بيمارى‌هاى چشم، بيمارى‌هاى گوش، بيمارى‌هاى بينى، بيمارى‌هاى دهان و دندان، بيمارى‌هاى حلق و مرى، بيمارى‌هاى قلب و پستان، بيمارى‌هاى معده و كبد و امعاء، بيمارى‌هاى كليه، بيمارى‌هاى اعضاى تناسلى و بيمارى‌هاى گوناگون از جمله داء الفيل اختصاص يافته است.
خاتمه كتاب نيز پيرامون بيمارى‌هاى اطفال، مانند تب‌ها، بحران‌ها، ورم‌ها و بثورات است.
وضعيت كتاب
اين كتاب كه به فارسى نگاشته شده، تا كنون به زبان ديگرى ترجمه نشده است. كتاب به چاپ سنگى در قطع وزيرى به سال 1275ق در هندوستان به كوشش محمدحسین لكهنوى به چاپ رسيده است. نسخه حاضر نيز همانگونه كه ناشر نيز در مقدمه كتاب به آن اشاره كرده است در بخش‌هايى فاقد کیفیت لازم و ناخواناست.
فهرست مطالب در ابتداى اثر آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب