ابن منذر، محمد بن ابراهیم
ابوبکر محمد بن ابراهیم بن منذر نیشابوری (حدود 242- 318ق)، محدث، مفسر، فقیه و مجتهد شافعی.
| نام | ابن منذر، محمد بن ابراهیم |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابو بکر محمد بن ابراهیم بن منذر نيشابوري شافعي |
| نام پدر | ابراهیم |
| متولد | 242ق |
| محل تولد | نیشابور |
| رحلت | 309ق یا 310 یا 318 |
| اساتید |
ابوحاتم رازی؛ ابوسعید؛ ابراهیم بن اسحاق؛ ابراهیم بن حارث؛ ابراهیم بن عبدالله؛ ابراهیم بن محمد؛ ابراهیم بن مرزوق؛ ابراهیم بن معبد؛ ابراهیم بن منقذ |
| برخی آثار | الإشراف علي مذاهب أهل العلم |
| کد مؤلف | AUTHORCODE19344AUTHORCODE |
ابن منذر بیشترین تأثیر در تکوین شخصیت علمی‌اش را در مکه دید. او قبل از اهتمام به فقه، اهتمام به قرآن و حدیث داشت و ازاین‌رو قرآن را کاملاً تفسیر کرد و احادیث را در سنن جمع نمود. وی در معرفت مذاهب علماء شهره و به صاحب الخلافیات مشهور بود. او امامت و زعامت مکه را در زمان خودش داشت و به شیخ الحرم و فقیه مکه ملقب شد. ابراهیم بن منذر نیشابوری آثاری در تفسیر و حدیث و فقه و قیاس و سیاست شرعی دارد.
ولادت
ابن منذر در نیشابور به دنیا آمد. سال تولدش در حدود 242ق واقع شد. آن زمان نیشابور از مراکز فرهنگی و علمی اسلامی بود.[۱]
مذهب
تاج‌الدین سبکی (متوفی 771ق) در بیان اینکه وی مجتهد بوده و درعین‌حال از مذهب شافعی پیروی می‌کرده است چنین می‌نویسد: المحمدون الاربعه: محمد بن نصر و محمد بن جریر و ابن خزیمه و ابن المنذر من اصحابنا، و قد بلغوا درجة الاجتهاد المطلق و لم یخرجهم ذلک عن کونهم من اصحاب الشافعی المتخرجین علی اصوله المتمذهبین بمذهبه، لوفاق اجتهادهم اجتهاده، بل قد ادعی من هو بعد من اصحابنا الخلص کالشیخ ابی علی و غیره، انهم وافق رأیهم... انهم فی احزاب الشافعیه معدودون و علی اصوله فی الاغلب مخرجون و بطریقه متهذبون و بمذهبه متمذهبون.[۲]
وفات
مورخان در تاریخ وفات ابن منذر اختلاف دارند ولی اکثریتشان معتقدند که وی در سال 312ق از دنیا رفت. شیرازی معتقد است وی در سال 309 یا 310 در مکه از دنیا رفت و ابن خلکان در وفیات و یافعی در مرآة الجنان نیز این سخن را از وی نقل کرده‌اند. ذهبی دراین‌ارتباط گفته: آنچه شیخ ابواسحاق درباره وفات وی ذکر کرده توهم است وگرنه ابن عمار در سال 316ق از وی استماع کرده است. ابن قطان فاسی وفات وی را در سال 318ق دانسته و زرکلی سال 319ق.[۳]
جایگاه علمی
وی در علم و حدیث بسیار توانا و به فقیه مکه و شیخ حرم معروف بود.[۴] ابن منذر بیشترین تأثیر در تکوین شخصیت علمی‌اش را در مکه دید. او قبل از اهتمام به فقه، اهتمام به قرآن و حدیث داشت و ازاین‌رو قرآن را کاملاً تفسیر کرد و احادیث را در سنن جمع نمود. وی در معرفت مذاهب علماء شهره و به صاحب الخلافیات مشهور بود. او امامت و زعامت مکه را در زمان خودش داشت و به شیخ الحرم و فقیه مکه ملقب شد. او آثاری در تفسیر و حدیث و فقه و قیاس و سیاست شرعی دارد.[۵]
از زبان علما
ابن قطان وی را با عبارت فقیه محدث ثقه تعریف می‌کند و ذهبی درباره وی از عبارات حافظ، علامه، فقیه اوحد، شیخ الحرم، و صاحب کتاب‌هایی که مانندش نوشته نشده، استفاده می‌کند. همو متذکر می‌شود که ابن منذر تفسیر کبیری در بیش از ده جلد دارد که نشانگر امامت وی در علم تأویل هم هست. عبارات سبکی درباره وی چنین است: «نزیل مکه، احد اعلام هذه الامة و احبارها، کان اماما، مجتهدا، حافظا، ورعا».[۶]
سفرهای علمی
تفصیلات زیادی از سفرهای علمی ابن منذر در دست نیست؛ مورخین ذکر کرده‌اند که وی در نیشابور متولد شد و سپس در مکه ساکن شد ولی ننوشته‌اند که چه زمانی به مکه رفت و اینکه آیا از آنجا به شهر دیگری هم سفر کرد یا نه؟ ولی آنچه مشخص است این است که وی به بغداد و اصفهان و دمشق نرفت؛ زیرا کتاب‌های خاص این شهرها چیزی از سفر وی به این شهرها ذکر نکرده‌اند. ذهبی نیز تصریح دارد که وی به بغداد و دمشق نرفت.[۷] برخی نیز گفته‌اند وی به مصر سفری داشته و از ربیع روایت شنیده است.[۸]
اساتید
وی اساتید فراوانی را به خود دید که برخی از آنان چنین است:
- ابوحاتم رازی؛
- ابوسعید؛
- ابراهیم بن اسحاق؛
- ابراهیم بن حارث؛
- ابراهیم بن عبدالله؛
- ابراهیم بن محمد؛
- ابراهیم بن مرزوق؛
- ابراهیم بن معبد؛
- ابراهیم بن منقذ؛
- احمد بن عبدالجبار؛
- احمد بن مبارک؛
- اسحق بن ابراهیم؛
- اسماعیل بن عمار؛
- اسماعیل بن قتیبه؛
- بکار بن قتیبه؛
- جابر بن منصور؛
- حاتم بن منصور؛
- حسن بن عفان؛
- حسن بن علی؛
- حماد بن ابی حامد؛
- خالد بن یوسف؛
- ربیع بن سلیمان؛
- زکریا بن داود؛
- سعید بن عبدالله؛
- سلیمان بن شعیب؛
- علان بن مغیره؛
- عبدالله بن احمد بن ابی میسره؛
- عبدالله بن حسن؛
- عبدوذ بن دیزویه؛
- عبیدالله بن معاذ؛
- علی بن حسن؛
- علی بن عبدالرحمن بن مغیره؛
- علی بن عبدالعزیز؛
- فضل بن سهل اعرج؛
- محمد بن احمد ثقفی؛
- محمد بن اسحاق بن خزیمه؛
- محمد بن اسماعیل؛
- محمد بن توبه؛
- محمد بن خلف بن شعیب؛
- محمد بن سهل؛
- محمد بن صالح ابوجعفر؛
- محمد بن صباح؛
- محمد بن عبدالله بن سهیل؛
- محمد بن عبدالله بن عبدالحکم؛
- محمد بن عبدالوهاب؛
- محمد بن علی نجار؛
- محمد بن نصر؛
- محمد بن یحیی؛
- موسی بن هارون؛
- نبیل بن عمار؛
- نصر بن زکریا؛
- هشام بن اسماعیل؛
- یحیی بن احمد؛
- یحیی بن محمد بن یحیی؛
- یزید بن عبدالصمد دمشقی؛
- یوسف بن موسی.[۹]
شاگردان
- ابوبکر ابن مقری؛
- محمد بن یحیی بن عمار دمیاطی؛
- حسن بن علی بن شعبان؛
- حسین بن علی بن شعبان؛
- محمد بن ابراهیم بن احمد ابوطاهر اصفهانی (به روایت حافظ)؛
- ابن حبان بستی (به قول یاقوت)؛
- ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابراهیم بلخی کتاب الاقناع را در 315 هجری در حرم مکه مکرمه از وی استماع کرد.[۱۰]
آثار
- تفسير القرآن الكريم؛
- السنن و الإجماع و الإختلاف؛
- مختصر كتاب السنن و الإجماع و الإختلاف؛
- إختلاف العلماء؛
- المبسوط؛
- الأوسط في السنن و الإجماع و الإختلاف؛
- الإشراف علی مذاهب العلماء؛
- كتاب الإقناع؛
- الإجماع؛
- إثبات القياس؛
- أدب العباد؛
- تشريف الغنیعلی الفقير؛
- جامع الأذكار؛
- الإقتصاد في الإجماع و الخلاف؛
- كتاب السياسة؛
- جزء ابن منذر؛
- جزء ابن منذر عن ابن النجاد و ابن دينار؛
- حجة النبي(ص)؛
- رحلة الإمام الشافعي إلی المدينة المنورة؛
- زيادات علی مختصر المزني إسماعيل بن يحيی.[۱۱]