دیوان اشعار فارسی مولانا حکیم ملامحمد فضولی بیاتلی

دیوان اشعار فارسی مولانا حکیم ملامحمد فضولی بیاتلی مجموعه اشعار حکیم ملا محمد بن سلیمان فضولی بغدادی،(متوفی 990ق) شاعر سه زبانه‌ای است که تأثیر عمیقی در تاریخ ادبیات ترکی، عربی و فارسی بر جای گذاشته با مقدمه، تصحیح و تحشیه حسین محمدزاده صدیق، به چاپ رسیده است.

دیوان اشعار فارسی مولانا حکیم ملامحمد فضولی بیاتلی
پدیدآوران	[[]] (نویسنده) [[]] (محقق) [[]] (مترجم)
کد کنگره	‏

اهمیت دیوان فضولی در آن است که زمینه و گستره مساعدی برای شهرو صائب تبریزی و پیدایش سبک معروف به هندی، داشته است.

دیوان فارسی فضولی، در میان دواوین فارسی، از بلیغ‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌رود و در تاریخ شعر فارسی، در واقع پلی میان سبک عراقی و سبک معروف به هندی شناخته می‌شود. وی پیش از صائب تبریزی، به این سبک روی آورده و در وی تأثیر گذاشته و در واقع آن شیوه را از امیر علیشیر نوایی اخذ کرده و به میرزا محمد علی صائب، دل سپرده است.

از جمله ویژگی‌های دیوان فضولی آن است که مضامین فلسفی عمیق در سراسر آن یافت می‌شود. وی در رباعیات، این مضامین را به صورت بسیار لطیفی می‌پرورد:

روزی که ز هرچه هست آثار نبود

وز خواب عدم زمانه بیدار نبود

نورم ششر و نار و گلم خار نداشت

من بودم و یار بود و اغیار نبود.

فضولی مانند جامی و دیگر شاعران فارسی‌سرای پیش از خود، مضامین اندیشگی فلسفی را به طور تصادفی وارد شعر نکرده است. او یک شاعر صددرصد مذهبی است، اما مذهبی اندیشمند که عقاید کلامی و فلسفی عمیقی دارد:

هیچ فردی را مدان بیهوده در سلک وجود

کاین گمان، الطلاق افعال عبث بر فاعل است

نگو اگر نگری، هیچ خلقتی بد نیست

تفاوت بد و نیکی که هست، در نظر است.

ویژگی دیگر این دیوان، آن است که فضولی در علم طب ید طولایی داشته است و احتمالا در روزگار خود به طبابت مشغول بوده و یا در عطاری و دارالشفاء کار می‌کرده است. در قصیده دوم به مطلع:

نیست اهل درد را جز درگهت دارالشفاء

بی‌دوا در وی کز این درگه نمی‌یابد شفا

از اشاره‌های ضمنی می‌توان دریافت که سراینده مطلع، از دقایق علم طب آگاه است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.