شرح فصوص الحکم (عبدالرزاق کاشانی)
شرح فصوص الحکم، اثر کمال‌الدین عبدالرزاق کاشانی عنوان کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع عرفان نظری. این کتاب در شرح کتاب فصوص الحکم محی‌الدین بن عربی نوشته شده است. «فصوص الحكم» مهم‌ترين اثر تحقيقى ابن عربى و از آخرين نوشته‌هاى او است. اين اثر از نظر تحقيق و محتوا بى‌نظير است. «فصوص الحكم» تابه‌حال بيشترين شرح و تعليقه و رديه‌ها را به خود اختصاص داده است.
| شرح فصوص الحکم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاشانی، عبدالرزاق (نویسنده)
هادی‌زاده، مجید (مصحح) آشتیانی، سید جلال‌الدین (زیر نظر) خرمشاهی، بهاءالدین (زیر نظر) |
| عنوان‌های دیگر | فصوص الحکم. شرح |
| ناشر | انجمن آثار و مفاخر فرهنگي |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1383ش. |
| چاپ | چاپ يکم |
| شابک | 964-7874-39-1 |
| موضوع | ابن عربي، محمد بن علي، 560 - 638ق. فصوص الحکم - نقد و تفسير
عرفان - متون قديمي تا قرن 14 تصوف - متون قديمي تا قرن 14 فلسفه اسلامي - متون قديمي تا قرن 14 |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2 ف60274 / 283 BP |
اصل کتاب ابن‌عربی به زبان عربی است و شرح کاشانی بر آن نیز به عربی نوشته شده است. در اينكه نسبت مؤلف، قاسانى يا كاشانى است، اختلاف است. مشهور آن است كه ايشان كاشانى است و منسوب به كاشان، از شهرهاى معروف ايران. اما استاد حسن‌زاده آملى مى‌فرمايد: تحقيق آن است كه ايشان، قاسانى است كه منسوب به قاسان که همان معرّب كاسان است، و از روستاهاى اطراف سمرقند است.
مؤلف در خطبه كتابش درباره انگیزه تألیف این شرح بر فصوص ابن‌عربی می‌نویسد: جماعتى از اهل عرفان از من درخواست نمودند كه برایشان كتاب فصوص الحكم ابن عربى را شرح نمايم... .
لازم به یادآوری است که چون این شرح در نسخه انتشارات بیدار دارای مقاله کتابشناسی است در این مقاله فقط به تفاوت دو نسخه می‌پردازیم.
نسخه‌های متعددی از شرح کاشانی/ قاسانی بر فصوص ابن‌عربی چاپ شده است. نسخه حاضر از این اثر مربوط می‌شود به چاپ سال 1383 شمسی توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در تهران که به مناسبت «همایش بین‌المللی قرطبه و اصفهان دو مکتب فلسفه اسلامی در شرق و غرب» در هفتم تا نهم اردیبهشت‌ماه 1381 شمسی برگزار شد، و ضمن مجموعه آثار این همایش، به چاپ رسیده است. این نسخه به کوشش و تحقیق و تعلیقات مجید هادی‌زاده و تحت اشراف استادان جلال‌الدین آشتیانی و بهاءالدین خرمشاهی به چاپ رسیده است. در این نسخه، پیش از شروع متن، شاهد ذکر 16 اثر از آثار منتشره توسط انتشارات قرطبه و اصفهان هستیم و پس‌ازآن پیشگفتار دکتر مهدی محقق، یادداشتی از مصحح، سخن ناشر، و سخنی از استاد سید جلال آشتیانی، ذکر می‌شود. سپس مقدمه مصحح در 7 سرفصل، ارائه می‌شود. این مقدمات و سخن‌ها که پیش از آغاز متن اصلی کتاب آمده، همه به زبان فارسی است و حدود 90 صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده است. سپس متن عربی کتاب ذکر شده.
نسخه دیگری نیز از این کتاب هست که توسط انتشارات بیدار برای مرتبه چهارم در سال 1370 شمسی در شهر قم، به چاپ رسیده است.[۱] در این نسخه مستقیماً به سراغ متن مقدمه و شرح کاشانی می‌رویم؛ و از متن فارسی در مقدمه آن خبری نیست چراکه اساساً شخص خاصی روی آن تحقیق نکرده است.
در کنار صفحات نسخه انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، شماره سطرها قرار داده شده است تا برای خواندن راحت‌تر باشد. همچنین متن ابن‌عربی در داخل پرانتز قرار داده شده و به‌صورت پررنگ‌تر ذکر شده است. برخلاف نسخه انتشارات بیدار که هم این شماره‌گذاری‌ها را ندارد و هم اینکه متن ابن‌عربی با اینکه داخل پرانتز ذکر شده اما پررنگ‌تر از متن کاشانی نیست، علاوه بر اینکه نسخه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی(نسخه حاضر) به لحاظ فونت چاپی و خوانایی آن، بهتر است. در مجموع به نظر می‌رسد در مقایسه میان این نسخه‌ها، نسخه انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی(1383 ش.) به لحاظ راحتی مطالعه، بهتر باشد. هرچند نسخه انتشارات بیدار(1370 ش.) حاوی پاورقی‌هایی است که بسیار در خواندن کارآمد است و نسخه حاضر جز در صفحه آخر متن، اساساً پاورقی ندارد.[۲]
در لابه‌لای متن نسخه حاضر، گاه بخش‌هایی از متن با علامت ستاره از بخش زیرین آن جدا شده است. فهرست مطالب در ابتدای کتاب.[۳] و جدول اختلاف نسخ، تعلیقات بر متن، فهارس عامه(شامل فهرست‌های آیات قرآن کریم، احادیث قدسی، احادیث و منقول از انبیاء و معصومین(ع)، اقوال مشایخ و عامه مردم، اشعار(شامل ابیات و ارجوزه‌ها)، اسامی اعلام، اسامی فرق و جماعات، اسامی کتاب و رسائل، اسامی امکنه و بقاع، و فهرست اسامی حیوانات و مرکوبات) و فهرست منابع تحقیق و تعلیق، در این نسخه پس از پایان متن، در انتهای کتاب آمده است.[۴] در نسخه انتشارات بیدار قم، فهرست‌های فنی وجود ندارد و تنها، فهرست مطالب در پایان کتاب، ذکر شده است.[۵]
اختلاف دیگری که در میان این دو نسخه هست، اختلاف در ذکر کلمه «کاشانی» یا «قاسانی» در عنوان شارح کتاب در روی جلد است که در صدر این مقاله درباره آن توضیح داده شد؛ در نسخه انتشارات بیدار، این کتاب شرح قاشانی بر فصوص الحکم ابن عربی ذکر شده و در نسخه انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، شرح کاشانی بر فصوص.
پانویس
- ↑ ر.ک: قاسانی، عبدالرزاق، شرح الاستاذ الفاضل و العالم الکامل الشیخ عبدالرزاق القاشانی علی فصوص الحکم...، شناسنامه کتاب، ص2
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص571
- ↑ ر.ک: فهرست مطالب، ص7-9
- ↑ ر.ک: فهرست‌ها و ملحقات کتاب، ص573-726
- ↑ ر.ک: قاسانی، عبدالرزاق، شرح الاستاذ الفاضل و العالم الکامل الشیخ عبدالرزاق القاشانی علی فصوص الحکم...، فهرست مطالب کتاب، ص348
منبع مقاله
- مقدمه و متن کتاب
- قاسانی، عبدالرزاق، شرح الاستاذ الفاضل و العالم الکامل الشیخ عبدالرزاق القاشانی علی فصوص الحکم للشیخ الاکبر محیی‌الدین بن العربی، انتشارات بیدار، قم، چاپ چهارم، 1370ش.