بیطار، محمد بهجت
محمد بهجت بیطار (1311-1396ق)، فقیه، پژوهشگر، محقق، مورخ و زبان‌شناس و از بارزترین و مشهورترین شاگردان جمالالدین قاسمی و یکی از پرچم‌داران نهضت تفکر وهابیت و سلفی‌گری در شام و شبه‌جزیره عربستان می‌باشد.
| نام | محمد بهجت بیطار |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | بهاءالدین |
| متولد | دوم رمضان سال 1311ق/1894م |
| محل تولد | دمشق |
| رحلت | 1396ق |
| اساتید | جمالالدین قاسمی |
| برخی آثار | قواعد التحديث من فنون مصطلح الحديث |
| کد مؤلف | AUTHORCODE06336AUTHORCODE |
ولادت
وی در دوم رمضان سال 1311ق/1894م، در شهر دمشق، در خانواد‌ه‌ای اصالتا الجزایری به دنیا آمد و در همان شهر، رشد کرد[۱].
تحصیلات ابتدایی و متوسطه
بهجت در آغاز، اصول دین و زبان عربی را از پدرش فراگرفت، سپس وارد مدرسه ابتدایی ریحانیه شد. دبیرستان را در مدرسه کاملیه دمشق به پایان رساند. در مدرسه العیزریه که متعلق به مسیحیان بود، زبان فرانسوی را نزد موسیو موریس فراگرفت. موسیو موریس بعدها توسط او به اسلام گروید و به عبدالله ریحانی، تغییر نام داد[۲].
تحصیلات عالی
وی علوم دینی و عربی و عقلی را نزد پدرش بهاءالدین و پدربزرگش، شیخ عبدالرزاق بیطار و شیخ جمالالدین قاسمی فراگرفت. همچنین از شیخ بدرالدین حسنی، محدث شام و شیخ محمد خضر حسین تونسی که بعدها شیخ الازهر شد، کسب علم نمود[۳].
وی در سال 1340ق/1922م، به‌عنوان عضو آکادمی علمی عرب در دمشق و در تاریخ 2 ژوئن سال 1954م، به‌عنوان عضو شورای عراق در بغداد انتخاب شد[۴].
آموزش در دمشق و تدریس در حجاز
بهجت که دانش‌آموخته مدرسه کاملیه و دیگر مدارس غیر دولتی دمشق بود. در سال ۱۹۲۱م، وزارت معارف سوریه، در زمان وزارت محمد کرد علی، از او خواست در مدرسه خالد بن الولید، به تدریس علوم دینی، زبان‌های عربی و فرانسوی بپردازد[۵].
وی در سال 1344ق/1926م، دعوت شد تا در کنفراس عمومی اسلامی که در مکه مکرمه برگزار می‌شد، شرکت کند. وی این دعوت را اجابت کرد و فریضه حج را ادا نمود و در کنفرانس شرکت کرد. او به دعوت عبدالعزیز آل سعود، مدت پنج سال، در مکه مکرمه، مؤسسه علمی سعودی را اداره نمود[۶].
وظایف و مشاغل در عربستان
وظایف و مشاغلی که وی در عربستان برعهده داشت، به‌ترتیب تاریخی، عبارتند از:
- در سال ۱۳۴۶ق، به‌عنوان عضو دادسرای بزرگ شرعی مکه مکرمه و نایب رئیس هیئت نظارت بر سیستم قضایی این شهر تعیین شد.
- در سال ۱۳۴۷ق، به‌عنوان بازرس علوم دینی در مدارس حجاز و مدرس توحید و تربیت علمی تعیین شد.
- در همان سال، به‌عنوان عضو مجلس معارف و مدرس در مسجدالحرام، تعیین شد.
- در همان سال، به‌عنوان عضو هیئت مراقبت دروس و تدریس در حرم شریف تعیین شد[۷].
بازگشت به دمشق
وی در سال 1350ق/1931م، از حجاز به دمشق بازگشت و تدریس و امامت را از سر گرفت. فعالیت‌های وی در این دوران عبارتند از:
- در سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۴م، مؤسسه خیریه «المقاصد» از او خواست در دانشکده‌های دخترانه و پسرانه خیریه این مؤسسه در بیروت، علوم شرعی را تدریس کند. در همان سال وزارت معارف سوریه از او خواسته بود در دبیرستان دخترانه و مرکز تربیت معلم دمشق تدریس کند. وی عصر هر جمعه به بیروت می‌رفت و شامگاه سه‌شنبه به دمشق بازمی‌گشت.
- در سال ۱۳۶۱ق، به‌عنوان استاد در دانشکده شرعی دمشق تعیین شد و در سال ۱۹۴۲م، به تفسیر قرآن در مرکز تربیت معلم دمشق مشغول گشت[۸].
بازگشت مجدد به عربستان
در سال ۱۳۶۳ق/۱۹۴۳م، ملک عبدالعزیز آل سعود، بار دیگر او را به حجاز فراخواند و از او خواست مدرسه توحید در طائف را راه‌اندازی کند، تا مرکزی باشد برای تربیت قاضایان و مفتیان و دعوتگران. شیخ بهجت سه سال در طائف ماند و در این مدت مدرسه توحید را راه‌اندازی کرد و سپس آن را به یک دبیرستان بزرگ تبدیل نمود. پسرانش یسار و عاصم او را در این مهم همراهی می‌کردند[۹].
امامت و خطابه
محمد بهجت بیطار، پس از درگذشت پدرش در سال ۱۹۱۰م، درست زمانی که تنها ۱۶ سال سن داشت، خطابت و تدریس در مسجد جامع القاعه در منطقه میدان را به‌جای پدرش برعهده گرفت و در سال ۱۹۱۷م، پس از وفات دایی‌اش، در مسجد جامع کریم‌الدین، مشهور به دقاق، به خطابت و تدریس مشغول شد و تا آخر عمرش به خطابت و تدریس در این مسجد ادامه داد[۱۰].
سفرها
شیخ بیطار بارها به حجاز سفر کرد، او همچنین سفرهای زیادی به عراق، کویت، مصر، فلسطین، اردن، پاکستان، هند، روسیه، آمریکا و کانادا برای شرکت در کنفرانس‌ها و سمینارهای مختلف داشت. وی شرح سفرهایش به حجاز را در کتاب «رحلتان إلی الحجاز و نجد» نوشته است[۱۱].
شاگردان
وی در مدارس و مجامع علمی متعدد، شاگردان بسیاری را تربیت نمود که ذکر نام آنها میسر نیست، اما از جمله کسانی که در جامع دقیق، به خطبه‌های او گوش فرامی‌دادند، عبارتند از:
- اثری بغدادی؛
- عبیدی موصلی؛
- عبدالقادر مغربی طرابلسی؛
- ابوعبدالله زنجانی ایرانی؛
- محمد سعید عرفی دیری؛
- محمد تقی‌الدین هلالی مغربی و...[۱۲].
وفات
وی در سال 1396ق، دار فانی را وداع گفت.
آثار
از جمله آثار وی، عبارتند از:
- «رحلتان إلی الحجاز و نجد»؛
- «نقد عين الميزان»؛
- «نظرة في النفحة الزكية»؛
- «الثقافتان الصفراء و البيضاء»؛
- تکمیل تفسیر محمد رشید رضا، از سوره مبارکه یوسف(ع)؛
- تخریج أحادیث «قواعد التحديث، من فنون مصطلح الحديث» اثر شیخ جمالالدین قاسمی؛
- نشر «مسائل الإمام أحمد، لتلميذه الإمام أبي‌داود السجستاني»؛
- تخریج احادیث کتاب بخلای جاحظ؛
- تکمیل کتاب «المعاملات في الإسلام و تحقيق ما ورد في الربا»، اثر صاحب المنار؛
- تحقیق کتاب «الموفي في النحو الكوفي» و نوشتن تعلیقات و شرح غوامض آن؛
- شرح کتاب «أسرار العربية» ابوالبرکات انباری (متوفى ٥٧٧ق)؛
- تحقیق کتاب «حلية البشر في تاريخ القرن الثالث عشر والثلث الأول من القرن الرابع عشر»، تألیف شیخ عبدالرزاق بیطار؛
- «مقال في حياة حجةالإسلام الغزالي»؛
و...[۱۳].
پانویس
منابع مقاله
بیطار، محمد بهجت؛ عوری، محمد سعود، «رحلتان إلی الحجاز و نجد»، نشر التکوین، دمشق، 2009.