أعلام المهندسين في الإسلام
أعلام المهندسين في الإسلام، اثر احمد تیمور پاشا، رساله مختصری است پیرامون شرح حال بعضی از اعلام مهندسین پس از اسلام که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. بیشتر مطالب این کتاب اولین بار در سال 1921 در مجله «الهندسة» در مصر چاپ شده است (ر.ک: مقدمه، ص6).
| أعلام المهندسين في الإسلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | تیمور، احمد (نویسنده) |
| ناشر | دار الآفاق العربية |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1422ق. = 2001م. |
| چاپ | چاپ اول |
| شابک | 977-344-006-0 |
| موضوع | دانشمندان اسلامي - سرگذشت نامه علوم اسلامي - تاريخ |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ت9الف6 / 141 Q |
ساختار
کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز و مطالب در شش قسمت، مرتب شده است. نویسنده در ابتدا، به بیان شرح‌حال‌ها، به‌صورت بسیار مختصر و موجز پرداخته و در انتهای کتاب، اصلاحات مربوط به فن مهندسی را توضیح داده است.
گزارش محتوا
در مقدمه اول، به اهمیت کتاب اشاره گردیده (ر.ک: مقدمه اول، ص5-9) و در مقدمه نویسنده، موضوع کتاب، تشریح شده است (ر.ک: مقدمه دوم، ص11-14). نویسنده در این اثر، به گردآوری شرح حال و اخبار مهندسین عرب در عصر اسلامی پرداخته و به دلیل اضطراب اخبار و مشخص نبودن تاریخ دقیق دوران جاهلیت، متعرض آن دوران نگردیده است (ر.ک: همان، ص11). در قسمت اول، به ذکر شرح حال 107 تن پرداخته شده که اولین آن‌ها، عمر وادی می‌باشد که از قدیمی‌ترین مهندسین اسلامی بوده و یاقوت در «معجم البدان» از او به‌عنوان برده عثمان بن عفان، یاد کرده است (ر.ک: متن کتاب، ص15). از دیگر افراد مذکور در کتاب، می‌توان از اعلام زیر یاد کرد: عبدالله بن محرز از مهندسین قرن دوم هجری در بغداد (ر.ک: همان)؛ حجاج بن یوسف که در ترسیم نقشه مهندسی بغداد نقش داشت (ر.ک: همان، ص16)؛ محمد، احمد و حسن فرزندان موسی که در دوران مأمون می‌زیسته و در علم نجوم نیز تبحر داشتند (ر.ک: همان، ص17)؛ عباس علی بن سعید که اهل فلک‌شناسی و ساخت آلات رصد نیز بود (ر.ک: همان، ص19)؛ یحیی بن منصور حکیم از مهندسین و منجمین دوران مأمون (ر.ک: همان، ص20)؛ ابراهیم بن سنان بن ثابت صابئی حرانی که عالم به انواع علوم بوده که بارزترین آن‌ها، علم هندسه است (ر.ک: همان)؛ جعفر بن علی بن محمد مکی که کتابی در هندسه نوشته است (ر.ک: همان، ص21) و...
نویسنده در قسمت دوم، به بررسی مختصر فن تصویرگری نزد اعراب و جایگاه آن پرداخته و به اشعار عرب در این زمینه، اشاره نموده است (ر.ک: همان، ص65-69).
در سومین قسمت، به شرح حال عرب‌هایی پرداخته شده که صاحب صناعات تصویرگری، روغن‌گیری، نقشه‌کشی و جواهرسازی بوده‌اند. از جمله این افراد، عبارتند از: احمد بن علی مصری که رسام بود (ر.ک: همان، ص71)؛ احمد بن یوسف بن هلال حلبی جواهرساز (ر.ک: همان)؛ ابوتجزأه جواد بن سلیمان بن غالب لخمی استاد نقش و رسم هیاکل مدور (ر.ک: همان، ص72)؛ شعیب بن محمد بن جعفر تونسی استاد تذهیب و طلاکاری (ر.ک: همان)؛ محمد بن علی بن عمر، معروف به شمس‌الدین دهان (ر.ک: همان، ص76) و...
در قسمت چهارم، به تعریف و تشریح اصطلاحات هندسی مورد کاربرد در امر ساختمان‌سازی و ابنیه پرداخته شده است. از جمله این اصطلاحات، عبارتند از: بالطن؛ المثابه؛ رحبه؛ اسکبه؛ المضرب؛ القصاب؛ الحائط؛ المکربه؛ الکبه؛ المنقبه؛ الحانوت؛ الفخت و... (ر.ک: همان، ص77-93).
در قسمت پنجم، به تشریح اصطلاحات مربوط به معادن و سنگ‌های قیمتی پرداخته شده است؛ اصطلاحاتی همچون: زریاب؛ تجاب؛ قطعه؛ صلب؛ صامت؛ لکاث؛ قلعی؛ فهر؛ ندره؛ نضر؛ نضار؛ بلنط؛ مغناطیس؛ حصیم؛ سخم، قار؛ زمرد؛ آلومنیوم و نیکل (ر.ک: همان، ص95-97).
در آخرین قسمت کتاب، به تعریف اصطلاحات مربوط به ارباب حرف و صناعات مرتبط با مهندسی پرداخته شده است که از جمله آن‌ها می‌توان از: مهندس؛ منشی؛ فینق؛ آسی؛ رسم؛ عدار؛ بحّار؛ ربان؛ صیقبانی؛ رسام؛ نقاش؛ کیماری؛ هاجری؛ واشی؛ قصار؛ کیمیایی؛ صفار و... نام برد (ر.ک: همان، ص99-106).
از جمله ویژگی‌های کتاب، اختصار مطالب و درعین‌حال، توضیح دقیق و فنی اصطلاحات مذکور در آن می‌باشد.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع (ر.ک: پاورقی، ص28)، به توضیح و تشریح برخی از لغات و کلمات متن پرداخته شده است (ر.ک: همان، ص26).
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.