افضل‌الدین کرمانی، احمد
افضل‌الدین کرمانى (حدود ۵۳۰ ـ پس از ۶۱۵ق)، مورخ محلی، پزشک، بنیانگذار طب پیشگیری، نویسنده، شاعر برجسته کرمانی، و پس از تحصیلات علوم رایج زمانه به ویژه تاریخ وجغرافیا بعنوان منشى وارد دربارهاى پسران طغرل شاه سلجوقى به نامهاى بهرامشاه و ارسلان شاه و ترکانشاه شد.
| نام | افضل‌الدین کرمانی، احمد بن حامد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | حامد |
| متولد | حدود ۵۳۰ق |
| محل تولد | کوهبنان کرمان |
| رحلت | پس از ۶۱۵ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | عقد العلى للموقف الأعلى |
| کد مؤلف | AUTHORCODE04138AUTHORCODE |
ولادت
نام پدر افضل‌الدین کرمانى حامد بوده است. وى در اوایل قرن ششم در کوهبنان کرمان به دنیا آمده است.
دوران کودکی
کودکى افضل‌الدین کرمانى معاصر با اواخر عهد بنى قاورد (اتابکان کرمان) و اوایل سلطه‌ى غزان بر کرمان بود.
افضل‌الدین کرمانى افشاء، در علوم ادبى و علوم عقلى، تاریخ، جغرافیا. زبان و شعر عربى مهارت داشت.
دوران جوانی
پایان دولت بنى قاصد و حمله غزان به رهبرى ملک دینار به کرمان مهمترین واقعه روزگار جوانى افضل‌الدین کرمانى بود.
مطالعه و ممارست در شعر فارسی و عربى از مشغولیت‌هاى افضل‌الدین کرمانى بوده است.
گویا افضل‌الدین کرمانى همسر و خانواده‌اى پرجمعیت داشته است چنانکه کثرت عیال و تقلب احوال را مانع از این دانسته است که جز کتاب ارزشمند عقد العلى هدیه‌اى بهتر را به خدمت ملک دینارغز نبرده است.
معاصرین و فعالیت‌ها
وى معاصر با ملک دینارغز و سپس کشمکش‌هاى حاکمان اتابک سعد بن زخلى (اتابک فارسی) و قطب‌الدین مبارز، امیر شبانکاره و سلطان محمد خوارزمشاه برای سلطه برکرمان بوده و آثار خود را همین گیرودارها تألیف نموده است. و در آخرین قسم از اقسام پنجگانه کتاب عقد العلى شرحى از احوال خود آورده است. افضل‌الدین پس از پایان دوره محیى‌الدین طغرلشاه (551-563 ه.ق) و شروع انقلابات وفتنه‌هاى کرمان و بابروز اختلاف میان پسران طغرلشاه یعنى بهرامشاه ارسلان شاه و ترکان شاه به سبب سابقه آشنایى با امرا و رزاو اشراف، چند سال به منشى گرى و دبیرى دردرگاه آن امیران پرداخت. اما به سبب بروز آشوبها، کرمان را ترک کرد وبرای پیوستن به درگاه ملک طغرلشاه بن موید آى ابه به خراسان رفت. وى درراه خراسان پنج سالى را درکوه بنان ماند و در زمان حمله غزان و سلطه آنان برکرمان، افضل‌الدین بعنوان طبیب و مسئول بیمارستان یزد و نیز بعنوان مورخ دربار ملک دینارغز به کار پرداخت. اما با سامان گرفتن اوضاع درکرمان، گرچه طبابت و منشى گرى دردیوان اتابک یزد به وى پیشنهاد شد. به خدمت ملک دینار درکرمان رفت و کتاب عقد العلى للوقف الاعلى را در صفر 548 ق به نام وى کرد.
افضل‌الدین کرمانى را باید بعنوان یک مورخ محلى که به وقایع خارج از زادگاه خود نیز توجه داشته است به شمار آورد. وى در شیوه‌اى نگارشى به شیوه رشید‌الدین فضل‌الله و دیگر نویسندگان عهد مغول رفته است.
آثار
- المضاف الى بدایع الازمان فی وقایع کرمان که در واقع تکمله‌ای است بر کتاب بدایع الازمان. نسخه‌ای از این رساله که در ۷۶۳ ق / ۱۳۶۲ م کتابت شده، در مجموعه‌ای خطی در کتابخانۀ واتیکان موجود است. این رساله به کوشش عباس اقبال آشتیانی، به کمک محمد هاشمی کرمانی به چاپ رسیده است.
- بدایع الازمان فی وقایع کرمان در تاریخ عمومی کرمان، به‌‌ویژه سلجوقیان کرمان بوده است؛
- عقد العلى للموقف الاعلى رساله‌ای در پند و اندرز و آداب سیاست و ملک‌‌داری و بخشی از تاریخ کرمان که آن را به نام ملک دینار غز نوشته، و در صفر ۵۸۴ نگارش آن را به پایان رسانده است؛[۱]