واله اصفهانی، محمدیوسف
ميرزا محمديوسف قزوينی اصفهانى (متوفای ۱۱۰۵یا ۱۱۰۶ق)، متخلص به واله، تاريخ‌نگار و شاعر ايرانى، خوشنویس، از دیوانیان روزگار شاه‌صفی تا شاه‌سلیمان صفوی در سده يازدهم هجرى
| نام | واله اصفهانی، محمد یوسف |
|---|---|
| نام‌های دیگر | میرزا محمد یوسف
واله، محمد یوسف بن حسین واله قزوینی، محمد یوسف بن حسین م‍ورخ، محمد یوسف محمد یوسف م‍ورخ قزوینی اصفهانی، محمد یوسف بن محمد حسین خان |
| نام پدر | محمدحسین خان |
| متولد | |
| محل تولد | قزوین |
| رحلت | ۱۱۰۵ یا ۱۱۰۶ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | خلد برین (ایران در روزگار صفویان)
ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (1071-1038هـ.ق) دیوان آقا محمدکاظم واله اصفهانی |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02123AUTHORCODE |
ولادت
وى فرزند محمدحسین خان و برادر ميرزا محمد طاهر وحيد است و با نصرآبادى (زاده 1083ق) معاصر بود. در قزوین به دنیا آمد. از تاریخ تولد او آگاهی نداریم. استوری بر این اساس که وی در جنگ قندهار (۱۰۵۸) هفتاد ساله بوده، تاریخ تولد او را ۸۸۶ دانسته است، اما با توجه به درگذشت محمدیوسف در ۱۱۰۵، این تاریخ درست نیست.
تحصیلات
محمدیوسف بعد از دورۀ کودکی و جوانی، به کسب دانش پرداخت و در تحصیل علوم دینی تلاش بسیار کرد،
فعاليت در کارهای دیوانی
او پس از اتمام درس، به کارهای دیوانی وارد شد. او در ۱۰۴۸، به دیوان اعلی رفت و به نوشتن دفتری از دفا‌تر توجیه دیوان اعلی پرداخت و در اواخر عهد شاه صفى با نفوذ برادرش، وحید قزوینی، در ۱۰۵۶ق در بخش تحریر ارقام لازم‌الاحترام دیوان اعلی به کار مشغول شد.
وی به سبب این شغل، همواره در دربار و سفرهای شاه حضور داشت، از جمله در لشکرکشی و سفر جنگی شاه‌عباس به قندهار، او نیز در دفترخانه شاهی حضور داشت.
در ۱۰۶۶، شاه‌عباس دوم در ساختار سپاه صفوی تغییراتی ایجاد کرد و تشکیلات اداری توپخانه را، همچون دیگر بخشهای سپاه، مستقل کرد و دستور داد دفا‌تر خرج توپخانه از دیگر بخشهای سپاه جدا شود و محمدیوسف را نیز به وزارت توپخانه منصوب کرد.
در همان سال، محمد یوسف نخستین مأموریت نظامیش را انجام داد، که همراهی با الله‌ویردی خان (بیگلربیگی کوهگیلویه) برضد سبحان قلی‌خان و ازبکان، و حفظ امنیت مرزهای خراسان بود.
واله اصفهانی پس از مرگ شاه‌عباس دوم، در روزگار شاه‌سلیمان صفوی، و حتی پس از برکناری برادرش وحید قزوینی از مشاغلش در ۱۰۸۴، همچنان وزیرتوپخانه ماندز
وی طی هفده سال خانه‌نشینی برادرش، همواره انیس او بود. وحید قزوینی در ۱۱۰۱ صدر‌اعظم شاه‌سلیمان صفوی شد.
محمدیوسف گمان کرد که برادرش، همچون گذشته، او را برخواهد کشید، اما وحید فقط به او وعده داد. محمد یوسف در این باره نوشته است که هرچه روز و شب را می‌شمردم، خبری از توجه برادرم نبود. وی سرانجام، از سردی مهر برادرش، بیمار شد ویک سال در بستر بیماری بود.
در این دوران همۀ خویشانش، جز برادرش محمدطاهر وحید، از اودلجویی کردند و او سرانجام، پس از دلجویی شاه‌سلیمان، از بستر بیماری برخاست و حتی به دربار راه یافت.
واله در نظم و نثر تبحر داشت و خط را نيكو مى‌نوشت. او از خوشنویسان دیوانی بود. علی قلی واله داغستانی او را مجموعه‌ای از کمالات و محسّنات دانسته است. وی شعر هم می‌سرود و واله تخلص می‌کرد. نصرآبادی نوشته است که او در نظم و نثر سحرپرداز و بی‌شریک بود، و افزوده است که تفسیری هم دارد، اما نام آن را ذکر نکرده است.
فرزندان
واله اصفهانی پنج پسر داشت: میرزا رحیم که جانشین او در وزارت توپخانه شد، محمدنعیم، میرزا نصیر (مستوفی رامکوه)، میرزا اشرف، و میرزا هاشم، که همگی کارهای دیوانی می‌کردند و از خوشنویسان اواخر عصر صفوی نیز بودند.
وفات
واله اصفهانی در ۱۱۰۵ یا ۱۱۰۶ق در اصفهان درگذشت.
آثار
از آثار وى به خلد برين مى‌توان اشاره كرد.
واله اصفهانی جز کتاب خلدبرین که تاریخ عمومی است از تاریخ پیامبران تا سال ۱۰۷۱ق رسالۀ کوتاهی در شرح‌حال خاندانش داردکه گویا بخشی از کتاب خلدبرین است.
منابع مقاله
میر‌محمد صادق، سید‌سعید، دانشنامه جهان اسلام: موسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی ،جلد: ۱۶