هدایت، رضاقلی
رضاقلى خان (1179- ۱۲۵۰ش)، معروف به لله‌باشى، متخلص به هدايت، نویسنده، ادیب، شاعر، تاریخ‌نگار، تذکره نویس، سفیر، رئیس دارالفنون، دوره قاجاریه
| نام | هدایت، رضا قلی بن محمد هادی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | هادی |
| متولد | 15محرم سال 1215ق برابر با ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ش |
| محل تولد | تهران |
| رحلت | ۸ تیر ۱۲۵۰ش برابر با 1288ق |
| اساتید | محمدمهدى خان |
| برخی آثار | نفثة المصدور (خراسانی) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE08909AUTHORCODE |
ولادت
در شب پانزدهم محرم سال 1215ق برابر با ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ش در تهران چشم به جهان گشود.
پدرش آقا هادی پسر اسماعیل کمال از خاندان‌هاى اصيل و گرامى قريه چادره كلاته نزديك دامغان بود و در ملازمت جعفرقلى خان قاجار به سر مى‌برد. پس از مرگ جعفرقلى خان در سال مرگ خاقان كبير به زيارت كربلا رفت و در آغاز به تخت نشستن فتحعلى شاه به خدمت او درآمد.
در سال 1215ق كه هدايت به دنيا آمد، در سفر خراسان بود و چون خبر ولادت فرزندش را شنيد، نام رضاقلى را براى او انتخاب كرد. در سال 1217ق صاحب‌جمع كل ديوان فارس شد و ملازمت شاهزاده حسينعلى ميرزا فرمانرواى فارس يافت. در سال 1218 درگذشت و جسدش به نجف اشرف انتقال يافت.
تحصیلات
هدايت در خدمت محمدمهدى خان، متخلص به شحنه به تحصيل پرداخت و در آغاز جوانى به ملازمت شاهزاده فرمانفرما و فرزندان او درآمد و از محبت و حمايت و نوازش ايشان و شجاع‌السلطنه برخوردار بود. از سن صغر به سرودن شعر پرداخت. هنگامى كه فتحعلى شاه به شيراز رفت، مورد التفات شاه قرار گرفت و چنان‌كه خود نوشته، به‌جاى فتحعلى خان صبا كه رحلت كرده بود، سمت ملك‌الشعرايى يافت. هنگام بازگشت فتحعلى شاه، هدايت بيمار شد و از التزام ركاب محروم گرديد. بعد از مرگ فتحعلى شاه به نديمى نواب فيروز ميرزا منصوب شد. دو سال بعد فيروز ميرزا به حكومت کرمان انتصاب يافت و فريدون ميرزا به فرمانفرمايى فارس مأمور گرديد. هدايت را به نديمى خود دعوت كرد و مورد التفات قرار داد. درسال 1254 از جانب فرمانفرماى فارس به تهران فرستاده شد و در پانزدهم رمضان به خانه جامى ميرزا آقاسى صدر اعظم سكونت گرفت و به حضور پادشاه باريافت و در شمار مقربان و ملتزمان درآمد و تربيت عباس ميرزا به عهده او واگذار شد.
بعد از درگذشت محمد شاه در سال 1264 همراه بزرگان و شاهزادگان به استقبال ناصرالدين شاه كه از تبريز براى جلوس به تخت سلطنت تهران مى‌آمد، رفت و به خدمت مقرر مأمور شد، ولى به سببى چند از آن خدمت استعفا كرد و به كنج عزلت افتاد. پس از چندى باز به خدمت خوانده شد و به سفيرى خوارزم مأمور گرديد و در پنجم جمادى‌الثانى سال 1267 از راه مازندران و استرآباد به خوارزم رفت. پس از بازگشت از اين سفر، به رياست و نظامت مدرسه دارالفنون مفتخر آمد.
وفات
در ۸ تیر ۱۲۵۰ش برابر با 1288ق در تهران درگذشت.
آثار
- تذكره رياض العارفين؛
- تكميل تاريخ روضة الصفاى مير خواند در سه جلد تا زمان ناصرالدين شاه؛
- فهرس التواريخ؛
- أجمل التواريخ؛
- مظاهر الأنوار؛
- سفرنامه خوارزم؛
- فرهنگ انجمن‌آراى ناصرى؛
- لطائف المعارف؛
- نژادنامه؛
- منهج الهداية؛
- مدارج البلاغة؛
- مفتاح الكنوز در شرح شعرهاى دشوار خاقانى؛
- أنوار الولاية بر وزن مخزن الأسرار نظامى؛
- گلستان ارم، مشهور به بكتاش‌نامه؛
- بحر الحقايق بر وزن حديقه سنايى؛
- أنيس العاشقين؛
- خرم‌بهشت به بحر متقارب؛
- هدايت‌نامه به بحر رمل؛
منابع مقاله
مصفا مظاهر، «مجمع الفصحاء» يادداشت مصحح طبع اول، صفحات سى‌وپنج تا سى‌ونه، چاپ دوم، تهران، مؤسسه انتشارات امير كبير، 1382ش.