رساله‌های فقهی و اصولی
رساله‌های فقهی و اصولی، عنوان کتابی است دو جلدی به زبان فارسی از آیت‌اللّه علی مشکینی، در حوزه حدیث، فقه و اصول. در واقع این اثر دست‌نوشته‌های پراکنده آیت‌الله میرزا علی‌اکبر فیض، معروف به مشکینی، است که با تحقیق حمید احمدی جلفایی و زیر نظر محمدحسین درایتی در دو جلد منتشر شده است. این مجموعه، شامل ۲۳ رساله در زمینه‌های فقه، قواعد فقهی، اصول فقه، فواید رجالی و حدیثی و... است. به‌عبارت‌دیگر برخی از تحقیقات متفرقه نویسنده در زمینه فقه و اصول فقه در این اثر گردآوری شده و دیدگاه‌های فقهی و اصولی وی در برخی از ابواب و فروعات فقهی، برجسته شده است.
| رساله‌های فقهی و اصولی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | احمدی جلفایی، حمید(محقق)
درایتی، محمدحسین(نظارت) مشکینی اردبیلی، علی (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسه علمي فرهنگي دار الحديث. سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1392ش. |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | فقه جعفري - قرن 14
اصول فقه شيعه - قرن 14 فقه - قواعد اسلام - مجموعهها |
| زبان | فارسي - عربي |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /م5ر5 / 183/5 BP |
ساختار
کتاب، 2 جلد دارد. جلد اول حاوی 15 رساله یا عنوان و جلد دوم حاوی هفت رساله است. در نگارش این اثر، با احتساب قرآن کریم، از 259 منبع بهره برده شده است[۱].
گزارش محتوا
آیت‌اللّه مشکینی در حوزه حدیث، فقه و اصول، رساله‌های متعددی به یادگار گذاشته است. بخشی از این آثار، دست‌نوشته‌های پراکنده ایشان است که با تحقیق در دو جلد منتشر شده است. عناوین پانزده‌گانه و ترتیب آنها در جلد نخست چنین است: حاشية علی كفاية الأصول، الإسلام يجبّ ما قبله، بحث حول المدّعي والمدّعی‌عليه والتداعي، قاعدة «من ملك شيئاً، ملك الإقرار به»، قاعدة «لاضرر ولاضرار»، رسالة في قاعدة الفراغ والتجاوز، قاعدة أصالة الصحة في فعل الغير، رسالة في قاعدة القرعة، تحقيق حول عنواني النصف والانتصاف في الفقه الإسلامي، بحث حول تعارض البينات، بحث حول حجية البينة والشياع، كتاب الحكومة في الإسلام، بحث حول مسألة ولاية الفقيه، بحثی پیرامون مسئله ولایت فقیه، رسالة في صلاة الجمعة. عناوین هفت رساله دیگر در جلد دوم ازاین‌قرار است: مختصر في كيفية تعلّق الزكاة والخمس بالمال، رسالة في الخمس، رسالة في أحكام المرأة المفقود زوجها، وجيزة في كيفية إرث الورّاث من تركة الميت، كتاب الأطعمة والأشربة، فوائد حديثية ورجالية، رساله‌ای در غیب، فهرست موارد تصرّفات تکوینی و اِخبار‌های غیبی معصومان[۲].
در واقع در توضیح این اثر می‌توان گفت: در این اثر برخی از تحقیقات متفرقه آیت‌الله مشکینی در زمینه فقه و اصول فقه گردآوری شده و دیدگاه‌های فقهی و اصولی وی در برخی از ابواب و فروعات فقهی برجسته شده است. در توضیح و ترتیب مطالب ارائه‌شده در آن می‌توان این‌چنین گفت: در جلد اول در ابتدا به بیان حواشی وی بر کتاب «كفاية الأصول» تألیف ملا محمدکاظم آخوند خراسانی پرداخته شده و توضیحاتی که در مورد برخی از مسائل مربوط به الفاظ و حجیت و یا برخی از اصلاحات اصولی مورد استفاده در این کتاب داده است، درج شده است. در ادامه به شرح قاعده «الإسلام يجبّ ما قبله» پرداخته و مفاد فقهی آن، قاعده مربوط به مدعی و منکر در مورد قضاوت، بررسی مفاد قاعده لاضرر و لاضرار، قاعده فراغ و تجاوز، اصالت صحت در فعل غیر، قاعده قرعه، تعارض بینات در فقه و اصول فقه، حجیت بینه و شیاع، قواعد فقهی مربوط به حکومت در اسلام، ولایت فقیه و فروعات مربوط به آن و ابعاد فقهی مربوط به نماز جمعه پرداخته شده و دلایل و توضیحات نویسنده در مورد این موضوعات بیان شده است[۳].
در جلد دوم این نوشتار نیز برخی دیگر از قواعد فقهی، اصولی و رجالی مورد شرح و بررسی اجمالی قرار گرفته و دیدگاه‌های نگارنده در مورد آنها منعکس شده است. در همین زمینه ابتدا به ابعاد فقهی کیفیت تعلق زکات و خمس به اموال پرداخته شده و پس از آن رساله‌ای از نویسنده در خمس و فروعات فقهی مربوط به آن ارائه شده است. آنگاه احکام شرعی زنی که شوهر او مفقود شده و اثری از او نیست، بیان شده و کیفیت ارث بردن ورّاث از اموال باقی‌مانده از میت مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در بخش دیگری از کتاب حاضر، احکام مربوط به خوردن و آشامیدن اعم از غذاهای حلال و حرام و گوشت انواع حیوانات بیان شده است. در ادامه به برخی از قواعد رجالی و حدیثی اشاره شده و احکام مربوط به غیبت و نیز فهرست موارد تصرفات تکوینی و اخبار غیبی معصومین(ع) بیان شده است[۴].
در بخشی از جلد دوم کتاب چنین می‌خوانیم: «در خاتمه، تیمّناً روایتى درباره حقّ مؤمن بر مؤمن، نقل مى‌کنیم؛ امید است که برادران دینى، با فهمیدن و به‌کار بستنِ آن، سعادتمند شوند. حضرت على(ع) از پیغمبر اکرم(ص) نقل کرده که فرمودند: «مسلمان به گردن برادر مسلمان خویش، سى حق دارد؛ یا باید انجام بدهد، یا لَدَى الفَوْت، استحلال بطلبد:
- از لغزش او درگذرد؛
- به اشکش ترحّم کند؛
- عیوب وى را بپوشاند؛
- اگر درخواستِ عفو کند، ببخشد؛
- عذر او را بپذیرد؛
- بدگویى و غیبت را از او دفع کند؛
- پیوسته بى‌غرض و خیرخواه او باشد؛
- دوستى را با او نگه دارد؛
- پیمان او را مراعات کند؛
- در حال مرض، به عیادتش برود؛
- پس از مرگ، به تجهیزاتش کمک کند؛
- درخواست‌هاى وى را بپذیرد؛
- هدیه او را قبول نماید؛
- به نیکى او پاداش و جزا دهد؛
- از احسان وى تشکر نماید؛
- به بهترین وجه، یارىِ او کند؛
- ناموس او را نگهدارى نماید؛
- حاجت او را برآورد، ولو سؤال نکند؛
- در [صورت] سؤالِ حاجت، به دنبال درخواستِ او بشتابد؛
- هنگام عطسه «يرْحَمك اللّهُ» بگوید؛
- گمشده وى را به او برساند؛
- جواب سلام او را بدهد؛
- با پاکیزگى، با او سخن بگوید؛
- در مقابل انعام او پاداش به احسان کند؛
- سوگندهاى وى را تصدیق نماید؛
- با دوستان وى دوستى کند؛
- با او راه عداوت [در] پیش نگیرد؛
- او را کمک کند، چه ظالم باشد، چه مظلوم؛ امّا درحالى‌که ظالم باشد، او را از ظلم کردن، بازدارد و امّا در مظلومیت، او را یارى کند که حقّ خود را بگیرد؛
- در روز سختى و مبادا او را ترک نکند و بیچاره نگذارد؛
- براى او بپسندد آنچه [را] براى خود مى‌پسندد و براى او نخواهد آنچه را که براى خود نمى‌خواهد»[۵].
وضعیت کتاب
فهرست اجمالی مطالب هر جلد در آغاز آن آمده است و در جلد دوم افزون بر این، فهرست تفصیلی مصالب نیز در پایان آن آمده است. پیش از ذکر فهرست تفصیلی در انتهای جلد دوم کتاب، فهارس عامه شامل فهرست‌های: آیات، احادیث، اعلام، ادیان و مذاهب و فرقه‌ها و جماعات، مکان‌ها، کتاب‌های وارده در متن و منابع و مآخذ، آمده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- پایگاه اینترنتی کتاب گیسوم، رساله‌های فقهی و اصولی (ج1)، در تاریخ 16 فروردین 1400ش، به آدرس:
- پایگاه اینترنتی کتاب گیسوم، رساله‌های فقهی و اصولی (ج2)، در تاریخ 16 فروردین 1400ش، به آدرس:
- پایگاه اینترنتی حدیث دات نت، رساله‌های فقهی و اصولی، در تاریخ 16 فروردین 1400ش، به آدرس: