سفرنامه خراسان و کرمان
سفرنامه خراسان و کرمان، تألیف غلامحسين خان افضل الملك مى‌باشد كه درباره‌ى سفر وى به خراسان، کرمان، وصف شهرها و دهات مابين راه مى‌باشد. وى اين سفرنامه را به زبان فارسى و در يك جلد نگاشته و به اهتمام قدرت‌الله روشنى زعفرانلو مورد تصحيح و مقابله قرار گرفته و منتشر شده است.
| سفرنامه خراسان و کرمان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | افضل الملک، غلامحسین (نویسنده) روشنی، قدرت‌الله (اهتمام) |
| ناشر | توس |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| چاپ | 1 |
| موضوع | خراسان - سیر و سیاحت - قرن 14
سفر نامه‌ها کرمان - سیر و سیاحت - قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 38 /الف7س7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
گزارش محتوا
وى در سفرش از تهران به مشهد، از اوصاف دامغان كه از كتاب مراصد الاطلاع؛ يعنى خلاصه معجم البلدان ياقوت حموى كه به وسيله‌ى صفى‌الدين خلاصه شده است، نام مى‌برد و قسمتى از آن را نقل مى‌كند. به علاوه از آثار قديمى دامغان بازديد كرده است و اطلاعات جامع و ذى قيمتى عرضه مى‌دارد و نوشته‌هاى محمدحسن خان اعتمادالسلطنه را در كتاب مرآت البلدان چندان مطمئن و درست نمى‌داند و آنها را نقل قول از ديگران مى‌داند.
از سبزوار و مردمش به خوبى ياد مى‌كند، چون خود چندى در اين شهر مى‌زيسته و سمت نايب الحكومه‌ى اين شهر را داشته است، تحقيق كاملى در مورد سيد هادى علوى و بنى مختار دارد، و از علماى سبزوار به نيكى نام مى‌برد كه در متن سفرنامه آمده است.
نيشابور را نيز به خوبى توصيف نموده و محل شهر قديمى آن را از اطلاعات دقيقى كه داشته و بازديدى كه از محل آن مى‌كند، آشكار مى‌سازد كه فوق‌العاده جالب است.
در مشهد مورد استقبال اهل علم و قلم قرار مى‌گيرد. از شاهزاده سلطان حسين ميرزاى نيرالدوله به خوبى ياد مى‌كند و اقدام او را در مورد ساختن جاده شريف آباد و عمران و آبادى صحن‌هاى حرم مطهر امام رضا(ع) كارى بزرگ و خردمندانه مى‌داند. از ميرزا صادق‌خان اديب‌الممالك و ميرزا كاظم‌خان صبورى ملك‌الشعراى آستان قدس به خوبى تجليل مى‌نمايد.
وى به علت اين كه از اهل علم بوده است، لذا بيشتر اوقات خود را با ادبا و فضلا مى‌گذرانده و كمتر به مسائل سياسى روز و اوضاع و احوال مردم پرداخته است. به ديدار علماى روحانى مشهد رفته و هر يك را به نحوى كه با او برخورد داشته‌اند، در سطور سفرنامه‌اش معرفى مى‌نمايد.
مطالبى كه درباره سفرى كه از مشهد به کرمان درسال 1321ه.ق صورت داده، حدود يك سال بعد از سفرنامه‌ى خراسان تحرير يافته است.
وى چون شاهزاده على نقى ميرزاى ركن‌الدوله فرمانرواى خراسان به حكومت کرمان منصوب مى‌شود، افضل‌الملك نيز كه جزء ابواب جمعى دستگاه ايالتى بوده است، ناچار به محل حكومتى جديد فرا خوانده مى‌شود، و تصميم به مسافرت کرمان از طريق كوير لوت مى‌نمايد كه تمام اجزاء مسافرتش را منزل به منزل يادداشت مى‌كند.
ساختار
پس از مقدمه‌اى از محقق، كتاب با دو بخش آغاز مى‌گردد.
قسمت اول مربوط به سفر خراسان است كه از تهران به مشهد مى‌رفته و مربوط به سال 1320ه.ق است كه در وصف شهرها و دهات مابين راه مى‌باشد و در هر جا كه رسيده و جنبه‌ى تاريخى و جغرافيايى داشته است، شرحى راجع به آن نوشته است.
بخش دوم، سفرنامه مختص سفر وى از مشهد به کرمان، از راه جنوب خراسان مى‌باشد كه قسمتى از آن از كوير مى‌گذرد.
وضعیت کتاب
كتاب داراى سه فهرست مى‌باشد. يك فهرست مطالب كه در ابتداى كتاب چاپ شده و دو فهرست در پايان كتاب به ذكر اعلام جغرافيايى و نام‌هاى اشخاص پرداخته است.
اين كتاب به اهتمام قدرت‌الله روشنى زعفرانلو مورد تصحيح و مقابله با نسخ اصلى و خطى قرار گرفته است. وى مقدمه‌اى را در ابتداى كتاب ذكر نموده است.
منابع مقاله
- متن و مقدمه كتاب.
- شرحى از احوالات ناگفته غلامحسين خان افضل الملك نوشته ناده جلالى.
- بررسى آثار ميرزا غلامحسين خان افضل الملك نوشته اكبر خوشزاد.