بازنگاری اساس الاقتباس
بازنگاری اساس الاقتباس، اثرى است در فن منطق و آيين انديشيدن كه مصطفى بروجردى با استناد به متن چاپ شده مدرس رضوى، به تصحيح آن همت نهاده است. وى علاوه بر اين، نثر خواجه نصير (صاحب كتاب اساس الاقتباس) را به نثر فارسی امروزى تغيير داده، همچنين مطالبى را كه پشت سر هم و بدون فاصله بوده، در صورت لزوم با شماره‌گذارى يا با استفاده از حروف ابجد، از هم متمايز كرده است.
| بازنگاری اساس الاقتباس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نویسنده) بروجردی، مصطفی (به کوشش) |
| عنوان‌های دیگر | اساس الاقتباس |
| ناشر | وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1380 ش |
| موضوع | منطق - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 842 1380 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
«اساس الاقتباس»، پس از منطق شفا بزرگ‌ترين و مهم‌ترين كتابى است كه در علم منطق تأليف شده است. تاريخ تأليف اين كتاب، چنان‌كه در آخر اغلب نسخ خطى آن ذكر شده، سال 643 است و بنابراین تأليف اين كتاب پس از تأليف «اخلاق ناصری» و پيش از تأليف «شرح اشارات» بوده است.
ساختار
كتاب، شامل درآمد، ديباچه، بازنگاشت ديباچه، مقدمه، آغاز سخن، نه مقدمه، جداول، فهرست تفصيلى و نمايه مى‌باشد.
گزارش محتوا
«درآمد»، درباره كتاب «اساس الاقتباس» مى‌باشد. در مقدمه، مؤلف هدف خود از تأليف كتاب را آورده است كه: «هدف از نگارش اين مجموعه، اين است كه مباحثى را كه از دانشمندان علم منطق استفاده نموده يا بر اساس قواعد و اصول اين دانش اجتهاد و استنباط كرده‌ام در اينجا مطرح نمايم».
در «آغاز سخن» درباره اقسام علم و ادراك، همچنين تعريف و موضوع و فايده علم منطق سخن گفته مى‌شود.
خواجه، در تأليف اين كتاب بر روش كتاب منطق شفا، آن را به 9 بخش تنظيم كرده و هريك را «مقاله» ناميده كه هر مقاله آن به چند فن و هر فن به چند فصل منقسم شده است كه عبارتند از:
مقاله اول، در مدخل منطق است كه آن را به يونانى ايساغوجى خوانند و شامل 4 فن به شرح زير است:
- در مباحث الفاظ (3 فصل)؛
- در مباحث كلى و جزوى (4 فصل)؛
- در مباحث ذاتى و عرضى (4 فصل)؛
- در مباحث كليات خمس (5 فصل).
مقاله دوم در مقولات عشر است كه آن را به يونانى قاطيغورياس نامند و شامل 9 فصل به شرح زير است:
- مقدمه‌اى بر بحث مقولات؛
- شناخت موضوع (كه اسم هر جوهر و عرض بدون آن ممكن نيست)؛
- تعريف جوهر و انواع آن و فرق ميان جوهر و عرض؛
- تعريف كميت و بيان انواع و اقسام آن؛
- کیفیت و انواع آن؛
- مقوله اضافه و انواع آن؛
- بقيه مقولات؛
- اقسام تقابل؛
- اقسام تقدم و تأخر و معيت.
مقاله سوم، در اقوال جازمه است كه آن را به يونانى بارى‌ارمينياس نامند و شامل دو فن به شرح زير است:
- معرفت اقوال جازمه و احوال انواع و اصناف قضايا (16 فصل)؛
- جهات قضايا و اعتبار آن در ابواب تناقض، عكس و آنچه تعلق به آن دارد (11 فصل)؛
مقاله چهارم، در علم قياس است كه آن را به يونانى آنالوطيقاى اول خوانند و شامل دو فن به شرح زير است:
- فن اول، در قياس و آن دو قسم است:
- - قسم اول در تعريف قياس و اقسامش و بيان قياسات حملى (10 فصل)؛
- - قسم دوم در قياسات شرطى اقترانى و استثنائى (8 فصل)؛
- فن دوم، در لواحق و عوارض قياس و ذكر تأليفات شبيه به قياس (12 فصل).
مقاله پنجم، در برهان است كه آن را به يونانى آنالوطيقاى دوم نامند و مشتمل بر دو فن است:
- برهان (18 فصل)؛
- حد (12 فصل).
مقاله ششم، در جدل است كه آن را به يونانى طوبيقا خوانند و مشتمل است بر 3 فن:
- مقدمات (5 فصل)؛
- مواضع (6 فصل)؛
- وصايا (3 فصل).
مقاله هفتم، در مغالطه است كه آن را به يونانى سوفسطيقا خوانند و شامل سه فصل است:
- تبكيت مغالطى و ذكر صناعت مغالطه و منفعت آن؛
- حصر اسباب غلط و مغالطه كه در تبكيت وجود دارند؛
- ذكر امور خارجى كه اسباب مغالطه است و براى سائل و مجيب در اين صناعت، مفيد؛
مقاله هشتم، در خطابه است كه آن را به يونانى ريطوريقا خوانند و شامل 3 فن است:
- اصول و قواعد خطابه (4 فصل)؛
- اعداد انواع (8 فصل)؛
- توابع و آنچه به آن مى‌ماند (4 فصل).
مقاله نهم، در شعر است كه آن را به يونانى بوطيقا خوانند و شامل 3 فصل است:
- ماهيت و منفعت شعر و آنچه به آن تعلق دارد؛
- تخييل و محاكات و بيان وجوه استعمال آن؛
- احوال الفاظ و اشاره به صفت‌هاى شعرى بر سبيل اجمال.
اين كتاب گران‌بها كه در حد خود بى‌مثل و نظير است، پس از كتاب منطق شفاء شيخ‌الرئيس، ابوعلى سينا بهترين و جامع‌ترين كتابى است كه در فن منطق تأليف شده و شايد از ابتداى ترجمه و نقل علوم عقلى از يونانى تاكنون، كتابى به تحقيق و بسط و جامعيت، مانند اين كتاب در اين علم به زبان فارسی تأليف نشده باشد.
مزيتى كه اين كتاب را بر كتب ديگر اين فن متمايز كرده است يكى اين است كه اين كتاب به فارسی ساده تأليف شده و ديگر آنكه از ايرادات و اعتراضاتى كه غالباً مفيد فائده نيست و جز سرگردانى خواننده نتيجه‌اى ندارد، خالى مى‌باشد و ديگر اينكه شامل تمام فنون منطق است و هريك از فنون منطق به‌طور مستوفى در اين كتاب مورد بحث قرار گرفته است.
وضعيت كتاب
كتاب، داراى پاورقى و توضيحاتى درباره بعضى از مطالب دشوار كتاب است.
پاورقى‌هاى كتاب اغلب از مرحوم ميرزا طاهر تنكابنى است كه مرحوم مدرس رضوى در نسخه خود درج نموده است.
در پايان كتاب، بخش جداول كه جدول صور منطقى در آن درج شده است قرار دارد و در انتها، فهرست مطالب و اعلام كتاب جاى داده شده است.
كتاب «اساس الاقتباس» را ركن‌الدين به عربى ترجمه كرده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.