ابن رجب، عبدالرحمن بن احمد
ابن رَجَب ابوالفرج عبدالرحمان بن احمد بن عبدالرحمان سلامى، ملقب به زين‌الدين و جمال‌الدين (736- 795ق)، فقيه، محدث، مقرى و واعظ حنبلى است. وى به ابن نقيب نيز ملقب بوده و رجب نام دوم جد او عبدالرحمان است.
تولد
تاريخ ولادت او را ابن حجر در الدرر در 706ق و در بغداد ضبط كرده، ولى در انباء الغمر با حروف 736 آورده است. با توجه به اين‌كه ابن رجب به ياد داشته كه در 3 تا 5 سالگى در محضر جدش قرائت حديث مى‌شد و با توجه به وفات جدش در 742ق مى‌توان گفت كه تاريخ 736ق صحيح است.
اساتید
وى در 744ق1343/م به همراه پدرش به دمشق رفت و در آنجا و نيز در حجاز و قدس، به فراگرفتن حديث پرداخت. وى در دمشق از محمد بن اسماعيل بن ابراهیم خبّاز، ابراهیم بن داوود عطار و ديگران، در مصر از ابوالفتح میدومى، ابى الحرم القلانسى و ديگران و در مكه از فخرالدين عثمان ابن يوسف، استماع حديث كرد و از دو شيخ معروف به ابن نقيب و نووى، به كسب اجازه در نقل حديث نايل آمد. سپس حدود یک سال به ملازمت مجالس ابن قيم جوزيه پرداخت تا اين‌كه ابن قيم درگذشت. گروه بسيارى از جمله زين‌الدين سليمان بن داوود بن عبدالله موصلى دمشقى از او بهره برده و غالب حنبلیان دمشق از مكتب و درس او استفاده كرده‌اند. وى در فنون حديث از جهت علم به اسناد و فهم علل و اطلاع بر معانى به پايه‌اى رسيد كه او را آگاه‌ترين فرد زمان خود به فهم علل احاديث شمرده‌اند. همچنين از تأليف کتاب القواعد كه از عجايب روزگار شمرده شده، مى‌توان به مهارت او در جمع بين حديث و فقه پى‌برد.
او مردى عابد، زاهد و گوشه‌نشين بود و با كسى مرواده نداشت و با صاحبان قدرت رفت و آمد نمى‌كرد. در مدرسه سكريّه در محله كاسه فروشان (القصّاعين) اقامت داشت و گویا ناظر همین مدرسه بود. وى در تربت عزيه (تربت عزيه همان مقبره عزالدين ابویعلى در صالحيه دمشق است) نيز تدريس مى‌كرد. ابن رجب مدتى مطابق مكتب ابن تيمیه فتوى مى‌داد و همین امر سبب شد كه بر او خرده بگيرند و به مقابله و مخالفت با او برخیزند. از این رو فتوى دادن را ترك گفت.
وفات
وى سرانجام در باغ استيجارى خود در حمیريه، در سال 597ق درگذشت و در گورستان باب الصغير، در كنار قبر ابوالفرج شيرازى به خاک سپرده شد.
آثار
الف - چاپى
- اختيار الاولى في شرح حديث اختصام الملاء الاعلى؛
- الاستخراج لاحكام الخراج؛
- اهوال يوم القيامة؛
- بُغية الانسان في وظائف رمضان؛
- التخویف من النّار و التعريف بحال دارالبوار كه صفة النار و التحذير من دارالبوار هم نامیده شده است؛
- جامع العلوم و الحكم في شرح خمسين حديثاً من جوامع الكلم؛
- الخشوع في الصلاة؛
- الذيل على طبقات الحنابلة، كه علاوه بر سير تاريخى مذهب حنبلى در طول تقريباً 3 سده و فعالیت‌های اجتماعى، سياسى و ادبى حنبلیان، احاديث و مسائل فقهى فراوانى را نيز در بر دارد.
- شرح علل ترمذى؛
- الفرق بين النصيحة و التعبير؛
- فضل علم السلف على الخلف؛
- القواعد، در فقه شامل عبادات و معاملات؛
- لطائف المعارف فيما لمواسم العام في الوظائف؛
- مختصر شعب الايمان بيهقى؛
ب- خطى
- اختيار الابرار؛
- استنشاق نسيم الانس من نفحات رياض القدس در تصوف؛
- اهوال القبور و احوال اهلها الى النشور؛ كه احتمال دارد همان کتاب اهوال يوم القيامة باشد.
- کتاب التوحيد؛
- الذُل و الانكسار للعزيز الجبّار؛
- رسالة في الحديث؛
- رسالة في سورة الاخلاص؛
- شرح بعض احاديث مسند احمد؛
- شرح بخشى از صحيح بخارى؛
- فضائل الشام[۱].
پانویس
منابع مقاله