كتاب القضاء (ضیاءالدین عراقی)

كتاب القضاء، تقریرات مباحث درس خارج فقه آیت‌الله آغاضیاءالدین عراقی (1278-‌1361ق) در موضوع قضاوت است که به قلم آیت‌الله میرزا ابوالفضل نجم‌آبادی (1317-‌1385ق) به رشته تحریر درآمده و با تحقیق مؤسسه آیت‌الله بروجردی، چاپ شده است.

‏ كتاب القضاء
پدیدآوران	عراقی، ضیاءالدین (نويسنده) نجم‌آبادی، ابوالفضل (محرر)
ناشر	مؤسسه معارف اسلامي امام رضا (عليه السلام)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1379ش/1421ق
موضوع	قضاوت (فقه)
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‏BP‎‏ ‎‏195‎‏/‎‏1‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏3‎‏ک‎‏2‎‏

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب اصلی در ده مقصد، تنظیم شده است.

نویسنده در این اثر، اقوال فقیهان را ارزیابی کرده و با ذکر ادله هر مسئله به توضیح ابعاد و کیفیت استنباط حکم از روایات پرداخته است. مسائل فرعی زیادی در این کتاب بحث شده است که از جمله می‏توان به صفات قاضی، عزل و نصب قاضی، داوری، اجرت در عبادات، ارتزاق از بیت‏المال، ولایت قاضی، کیفیت قبول جرح و تعدیل اشاره نمود.

گزارش محتوا

در مقدمه اول، ابتدا به اهمیت مسائل قضایی و قضاوت در جوامع بشری اشاره شده و سپس ضمن معرفی اثر حاضر، به اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در آن، اشاره شده است.

در مقدمه مؤلف، ابتدا واژه «قضاء» از لحاظ لغوی و اصطلاحی مورد بررسی قرار گرفته و سپس به اهمیت و ضرورت قضاوت و وجود سیستم قضایی در جامعه، اشاره شده است.

مقصد نخست، دارای چهار فصل به شرح ذیل می‌باشد: در فصل اول، به بیان شرایط قاضی و بررسی ادله هریک پرداخته شده و در فصل دوم، موضوع عدول از حاکم جامع‌الشرایط و رجوع به قضات جور، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

فصل سوم، به بحث پیرامون مالی که قاضی در قبال قضاوت کردنش می‌گیرد اختصاص یافته است. این مال، گاهی به‌عنوان ارتزاق گرفته می‌شود و گاهی به‌عنوان اجرت. گاهی نیز عنوان رشوه بر آن بار می‌شود. اما مواردی همچون عطیه، هدیه و صدقه، از محل بحث خارج بوده و مورد بررسی قرار نگرفته است.

در فصل چهارم، راه‌های ثبوت ولایت قاضی برای مردم و اثبات آن، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در مقصد دوم، راه‌های اثبات حق، مورد بحث قرار گرفته است. از جمله این راه‌ها، علم خود قاضی است که بنا بر نظریه مشهور علما، قاضی برای حکم، در صورت علم به موضوعی، می‌تواند به علم خود مراجعه نماید. نقض حکم قاضی و عدم جواز آن، ادعای جور در حکم و عدم انطباق آن با عدالت و قانون و اعتبار یا عدم اعتبار تعدد مترجم در صورت نیاز قاضی به آن، از جمله مسائل مطرح‌شده در این مقصد می‌باشد.

موضوع عدالت شهود، نقض حکم دادگاه در صورت معلوم شدن فسق شاهدان، عدم جواز تعویل بر حسن ظاهر در شهادت و جرح و تعدیل شهود، از جمله موضوعاتی است که در مقصد سوم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در مقصد چهارم، به بحث درباره شرایط دعوا و مدعی‌به پرداخته شده و مواردی که به‌عنوان شرط مطرح گردیده، ضمن بررسی ادله هریک، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از جمله این شرایط، عبارتند از: معلوم و مشخص بودن جهات دعوا (از حیث مالی یا غیر مالی بودن و...)، اشتراط جزم در دعوا و مطالبه جواب از مدعی‌علیه.

در مقصد پنجم، جواب مدعی‌علیه به اتهامی که در دعوا به وی وارد گردیده و وظیفه متداعیین، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. جواب مدعی‌علیه به اتهامات وارده، در امور زیر، تحقق می‌یابد: اقرار، انکار، سکوت.

موضوع «قسم» و حقیقت و کاربرد آن در اقامه دعاوی، در مقصد ششم بررسی شده است. قسم به غیر خداوند، قسم بر نفی علم و اقامه دعوا بر علیه مملوک، از جمله موضوعات مطرح‌شده در این مقصد می‌باشد.

در مقصد هفتم، برخی از مسائل مربوط به دعاوی و اقامه دعوا در محاکم، از جمله دعوای در حدود، دعوای بلامعارض، دعوای ذوالید، قاعده «من ملك» و دعاوی مربوط به موضوع ارث، از جمله میت بدون وارث، مدیون بودن میت (دینی که کل ترکه را فراگیرد)، انتقال یا عدم انتقال مال میت و حجر وارث، مطرح و بررسی شده است.

مباحث مربوط به شاهد و قسم، قسمت و تقسیم اموال و ارکان باب قضاء، موضوعاتی است که به‌ترتیب، در مقصد هشتم تا دهم، مورد بحث قرار گرفته است.

وضعیت کتاب

فهرست‌های کتاب که عبارتند از فهرست آیات، احادیث، منابع مورد استفاده نویسنده و موضوعات، در انتهای آن آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.