الأنظار التفسيرية للشيخ الأنصاري
الأنظار التفسيرية للشيخ الأنصاري، تدوین صاحبعلی محبی، مشتمل بر دیدگاه‌ها و نظرات تفسیری شیخ انصاری است که از خلال آثار و نوشته‌های وی گردآوری شده است. محمدهادی معرفت و صاحبعلی محبی بر این کتاب به عربی مقدمه نوشته‌اند.
| الأنظار التفسيرية للشيخ الأنصاري | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | انصاری، مرتضی بن محمدامین (نويسنده)
محبي، صاحبعلي (گردآورنده) مرکز الثقافه و المعارف القرآنيه (گردآورنده) |
| ناشر | مکتب الإعلام الإسلامي. مرکز النشر |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1376ش , 1418ق, |
| شابک | 964-424-282-3 |
| موضوع | تفاسير فقهي - شيعه
فقه جعفری - قرن 13ق. قرآن - احکام و قوانين |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 99/6 /الف8الف8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه‌ای مختصر، مقدمه‌ای تحقیقی در شرح حال شیخ انصاری و آثار او، مقاله‌ای با عنوان «بحوث حول القرآن و علومه» و تفسیر آیات به‌ترتیب سوره‌های قرآن کریم است.
گزارش محتوا
از اولین انواع تفسیر موضوعی، تفسیر فقهی قرآن کریم است که با نام «آيات الأحكام» شناخته می‌شود و از دقیقترین تفاسیر و متقنترین آنهاست. اولین تفسیر فقهی قرآن، تفسیر امام محمد بن ادریس شافعی (متوفی 204ق) است که احمد بن حسین بیهقی نیشابوری صاحب کتاب «السنن الكبری» (متوفی 458ق) آن را گردآوری و تدوین کرده است. پس از او احمد بن علی رازی مشهور به جصاص (متوفی 370ق) با نوشتن «أحكام القرآن»، آيات الأحكام را توسعه داد. همچنین دیگر فقها به‌طور مستقل یا در ضمن نوشته‌های فقهی فراگیر خود به موضوع آيات الأحكام پرداختند. اولین عالم شیعی که در رساله مستقلی به این موضوع پرداخت، قطبالدین سعید بن هبةالله راوندی (متوفی 573ق) است که عالمی جامعالاطراف بوده و در علوم مختلف اسلامی آثاری نوشته است و «منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة» از مهمترین آثار اوست و ابن ابی‌الحدید در شرح نهج البلاغه بر آن اعتماد کرده است. پس از آن «أحكام القرآن» فاضل مقداد سیوری (متوفی 826ق) با نام «كنز العرفان في فقه القرآن» از بهترین و کاملترین کتب آيات الأحكام است. «زبدة البيان في أحكام القرآن» احمد بن محمد اردبیلی (متوفی 993ق) و «مسالك الأفهام إلی آيات الأحكام» فاضل جواد کاظمی و «قلائد الدرر في بيان آيات الأحكام بالأثر» احمد بن اسماعیل جزایری (متوفی 1159ق) از دیگر آثار در این موضوع است[۱].
اما کتاب حاضر را صاحبعلی محبی از تألیفات فقهی و اصولی شیخ انصاری استخراج کرده است. این اثر از نفیسترین آثار اصحاب قلم معاصر در موضوع خود است[۲].
محقق کتاب همچنین در مقدمه تحقیقی خود آراء و نظرات شیخ انصاری را حائز اهمیت فراوان برای محققین فقهی دانسته تا جایی که برخی از فقها بر او لقب «خاتم الفقهاء» گذاشتهاند؛ بنابراین گردآوری آراء و مباحث تفسیری وی از کتب و رسائلش ضروری است؛ چراکه شیخ گامهای وسیعی در راه فهم و تفسیر قرآن کریم برای ما برداشته است. او اگرچه تألیف مستقلی در تفسیر به‌جای نگذاشته است، اما مباحث و نظرات او در زمینه تفسیر در کتب و رسائلش مابین تفسیر و استشهاد و استدلال پراکنده است. آیاتی که شیخ بهنحوی از انحا ذکر کرده، بیش از چهارصد آیه است و اگر این مطالب پراکنده در کتاب مستقلی جمع شود، به‌وسیله آن خدمت بزرگی به مجامع علمی و محققین و متفکرین کرده‌ایم؛ چراکه شیخ انصاری به آراء عمیق و نظرات محکم در معارف و مباحث دینی از دیگر علما متمایز است. از سوی دیگر با این عمل، بخشی از حقوقی که شیخ بر گردن ما دارد را ادا کرده‌ایم[۳].
شایسته است بدانیم که شیخ بر کامل بودن مباحث و عمیق و دقت نظر در آنها تأکید داشته است؛ لذا به کتبی که آن دیدگاه‌ها را در بر داشته فراوان مراجعه می‌کرده است و نظرات اصولیون و فقها و مفسرین را استخراج می‌کرده و مورد بحث و نقد و ارزیابی قرار می‌داده است؛ به‌عنوان مثال به هنگام سخن از آیه نبأ و کیفیت استدلال به آن و ذکر اشکالات وارد بر آن، به آثار متعددی چون «عدة الأصول»، «الذريعة»، «الغنية»، «مجمع البيان»، «غاية البادي» و «معارج الأصول» مراجعه کرده است. این تتبع، عمق در فهم و احاطه به همه ابعاد موضوع را افزایش می‌داده است[۴]. لکن به هنگام استدلال به یک آیه برای اثبات احکام فقهی و فرعی در تفسیر آیات بر روایات اعتماد کرده و کم دیده می‌شود که در تفسیر و فهم آیات در ابواب فقه بر روایت اعتماد نکند؛ مگر آنکه در تفسیر آن آیه روایتی وارد نشده یا به روایتی دست نیافته باشد. در مواردی هم که شیخ برای استنباط از خود آیه استفاده کرده است، روایت را برای تأیید درستی آنچه از آیه فهمیده، ذکر کرده است؛ به‌عنوان مثال در بحث پیرامون آیه نفر و دلالت آن بر وجوب تفقه و انذار، اشکالاتی را مطرح کرده و جواب داده است، سپس به روایت فضل بن شاذان از امام رضا(ع) و روایت علی بن حمزه از امام صادق(ع) و... استناد کرده و می‌گوید: «از جمله روایاتی که بر ظهور آیه در وجوب تفقه و انذار دلالت دارد، استشهاد امام(ع) به آیه بر وجوب تفقه و انذار در اخبار فراوان است»[۵].
محقق اثر در ادامه مقدمه به شیوه عمل خود در استخراج مباحث تفسیری اشاره کرده و جاهایی را که از آنها تفاسیر را استخراج کرده، ذکر نموده که از آن جمله است: جاهایی که شیخ به آیه‌ای برای اثبات حکمی تمسک کرده یا در تأیید مدعایش به آیه‌ای استشهاد کرده یا تعارض بین دو آیه یا مجموعه‌ای از آیات را ذکر کرده است. سپس از سی کتاب یا رساله شیخ نام برده و تذکر داده که آثار شیخ به این موارد منحصر نیست، اما در دیگر آثار شیخ هیچ مبحث تفسیری ذکر نشده است[۶].
وضعیت کتاب
آدرس آیات و روایات و مباحث تفسیری در پاورقیهای کتاب ذکر شده است.
فهارس آیات تفسیرشده، آیات ذکرشده در مصنفات شیخ انصاری، احادیث نبی(ص) و ائمه اطهار(ع)، روایات موصوفه، روایاتی که قائل آنها ذکر نشده است، اعلام، اسامی انبیا و ائمه معصومین(ع)، عناوین و مصادر تحقیق در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.