المحاضرات و المحاورات
المحاضرات و المحاورات، اثر جلال‌الدين عبدالرحمن بن ابوبكر سيوطى، مجموعه‌اى است كه بسيارى از كتاب‌هاى ادبى، تاريخى، تراجم، حديث، رسائل، شعر و... را در خود جاى داده است. كتاب به زبان عربى و در اواخر سده نهم يا اوايل سده دهم هجرى نوشته شده است.
| المحاضرات و المحاورات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (نویسنده) جبوری، یحیی وهیب (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب المحاضرات و المحاورات |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1424 ق یا 2003 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ادبیات عربی - مجموعه‌ها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJA 2544 /س9م3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف نویسنده از نگارش اين اثر، آن است كه ثمرات كتاب‌هایى كه او را به شگفت آورده و نيز فنون پراكنده نظم و نثر و... را به خواننده ارائه كند.
ساختار
كتاب با دو مقدمه محقق و نویسنده آغاز و مطالب بدون تبويب و فصل‌بندى خاصى، تدوين شده است.
علم محاضره، به‌عنوان بخشى از علوم ادبى، عبارت است از استعمال كلمات افراد بليغ در اثناء صحبت در موقع مناسب به نحو حكايت. هدف اين علم پرهيز از لغزش‌هایى است كه هنگام نقل كلمات ديگران روى مى‌دهد. به‌طور كلى، محاضرات عبارت است از مجموعه‌هاى ادبى كه حاوى برگزيده‌هایى از نظم و نثر عربى و اسلامى است. در محاضرات، كتاب‌هاى مختلفى نوشته شده است كه جداى از تفاوت در اسلوب و روش و باب‌بندى، همگى در يك نقطه مشتركند و آن اينكه تمامى آن‌ها، دربردارنده گزيده‌هاى احاديث، داستان‌ها، نوادر، مقامات، طرائف، فوائد لغوى و ادبى و تاريخى، نمونه‌هایى از شعر به عنوان استشهاد و غيره هستند.
سيوطى نيز در اثر حاضر، همان روش نويسندگان قبل از خود را در پيش گرفته است.
روش نویسنده در اين كتاب، بى‌شباهت به روش حصرى قيروانى در «زهر الآداب» نيست، جز از اين جهت كه سيوطى از يك كتاب، مجموعه بزرگى از نصوص را برگزيده و بعد از فراغت از آن، به سراغ كتاب ديگر رفته است.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، مطالبى در مورد نویسنده و اثر او بيان شده و سيوطى نيز در مقدمه كتاب، طبيعت اثر خود و نيز روش آن را توضيح داده است.
از جمله موضوعات و كتبى كه نویسنده به بحث و بررسى پيرامون آن‌ها و مطالب مندرج در آن‌ها پرداخته، عبارتند از: انشاء شهاب مراغى در ذكر علم؛ مراثى پيامبر(ص)؛ تاريخ ابن عساكر؛ مستحسنات كتاب «الزهد» امام احمد بن حنبل و «الغرر من الأخبار»؛ «تاريخ الصلاح صفدى»؛ «حياة الحيوان» كمال دميرى؛ «كتاب العشق و العشاق» عبدالعزيز عبدالرحمن بن مهذب؛ «النهایة» ابن اثير؛ مفاخره بين شمشير و قلم؛ «كتاب الأشراف» ابن ابى‌دنيا و...
نویسنده از ده‌ها كتاب در موضوعات و فنون مختلف كه برخى در دسترس ما هستند و برخى مفقود گشته‌اند، مطالبى را نقل كرده است. مطالبى كه وى برگزيده، در طولانى و كوتاه بودن متفاوت است. برخى چنان كوتاهند كه از چند سطر تجاوز نمى‌كنند و برخى ديگر آن‌چنان طولانى كه صفحاتى چند را به خود اختصاص مى‌دهند.
ويژگى مهم اين اثر، روش خاص نویسنده در نگارش كتاب است. برخى از گزيده و مجموعه‌هاى ادبى، تبويب و تقسيم را به‌عنوان يك روش در پيش مى‌گيرند؛ مثلاًكتاب «بهجة المجالس» ابن عبدالبر، به 132 باب تقسيم شده است. يا «تذكره حمدونيه»، داراى 50 باب و هر باب مشتمل بر چند فصل است، ولى سيوطى در اين اثر، خود را مقيد به اين تقسيمات نكرده است، بلكه گزيده‌هاى او، مطالبى از يك كتاب است و تا از كتابى فراغت حاصل نمى‌كند، به سراغ كتاب ديگر نمى‌رود. عناوينى كه او به كار مى‌برد، اين‌گونه‌اند: منتخبات من كتاب...، مستحسنات من كتاب...، منتقى من كتاب... و... و هرگاه گزارشش از يك كتاب به پایان مى‌رسد، به نحوى اين اتمام را اعلام مى‌دارد؛ مثلاًمى‌گويد: هذا كله في تاريخ ابن عساكر يا آخر المنتخب من تذكرة اليغمورى و... با اين وصف مى‌بينيم كه از تقسيم و تبويب رايج اثرى در كتاب وى نيست. اين نحوه برخورد، در واقع حكايت از روحيه امانت‌دارى در نقل نصوص از جانب سيوطى دارد. او هر مطلبى را كه نقل مى‌كند، به صاحبش نسبت مى‌دهد و در واقع اين ويژگى‌اى است كه سيوطى بدان شناخته شده است.
ارزشمندى كتاب سيوطى، از اين جهت نيز قابل توجه است كه وى برخى مطالب را از كتاب‌هایى كه هم‌اكنون در دسترس ما قرار ندارند، نقل مى‌كند و بدين ترتيب گنجينه‌اى عظيم براى ما فراهم مى‌آورد.
وضعيت كتاب
تحقيق كتاب، توسط دكتر يحيى الجبورى صورت گرفته است.
فهرست مطالب؛ مصادر تحقيق و مراجعه مورد استفاده محقق؛ آيات؛ احاديث نبوى؛ شعر؛ اعلام؛ قبايل، امم، شعوب و جماعات؛ مواضع و بلدان، در انتهاى كتاب آمده است.
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- دانش‌نامه قرآن كريم، بهاء‌الدين خرمشاهى، ج 2، ص1285 - 1284.