منطق الطیر (تعریب)
منطق الطیر، اثر شیخ فریدالدین عطار نيشابوری (متوفی 618ق)، به زبان فارسی است که این نسخه توسط دکتر محمدجواد مشکور (متوفی 1374ش) تصحیح شده و بدیع محمد جمعه آن را به عربی برگردانده و بر آن مقدمه نوشته است.
| منطق الطیر (تعریب) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عطار، محمد بن ابراهیم (نويسنده) جمعه، بديع محمد (مترجم) |
| ناشر | الهيئة المصرية العامة للکتاب |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | مجلد1: 2006م, |
| شابک | 977-419-107-2 |
| موضوع | عطار، محمد بن ابراهیم ، 537؟ - 627؟ق. منطق الطير - نقد و تفسير |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR 658 ع7م9* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب مشتمل بر دو بخش است: بخش اول در حقیقت ترجمه مقدمه مفصل فارسی محمدجواد مشکور است که در آن در ضمن سه فصل به ترتیب شرح‌حال عطار، منظومه منطق الطیر و آرای عطار را مورد بررسی قرار داده است. در بخش دوم کتاب نیز متن منطق الطیر ارائه شده است.
بدیع جمعه، در مقدمه‌اش بر کتاب، اعلام تصوف را به ترتیب سه شخصیت سنایی غزنوی (متوفی 545ق)، فریدالدین عطار (متوفی 618ق) و جلال‌الدین رومی معروف (متوفی 672ق) به مولوی دانسته است. از دیدگاه او عطار به مدد تألیفات پیشین مکتب شرق به این منزلت بزرگ رسید. همه آثار عطار به بالاترین درجه ارزش رسید، اما منظومه جاودانش «منطق الطیر» از همه مهم‌تر و مشهورتر بوده و از مهارت و بی‌نظیر بودن در نظم حکایت می‌کند و دلیل بزرگی بر برتری ایرانیان در به نظم درآوردن قصه‌ها در طول قرن‌های متمادی بوده است، همچنان که این منظومه یکی از مرتفع‌ترین آثار تفکر تصوف اسلامی است و هیچ پژوهشگر تصوف اسلامی از آن بی‌نیاز نیست[۱].
وی همچنین سبب پرداختن به ترجمه منطق الطیر را این‌گونه تشریح می‌کند: به‌تبع فکر و استواری قصه در این منظومه بی‌مانند، بسیاری از مستشرقین اقدام به مطالعه و ترجمه آن به زبان خود کردند و به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی و آلمانی ترجمه کرده و نیز متفکرین شرق نیز آن را به هندی و ترکی ترجمه نمودند. در پی ارتباط عمیق ریشه‌ای بین ادبیات عربی و فارسی و همچنین روابط تنگاتنگ بین تصوف عربی و فارسی، من نیز اقدام به ترجمه این منظومه به زبان عربی نمودم تا در دسترس محققین تصوف اسلامی و کسانی که فرصتی برای آشنایی با زبان فارسی نداشته‌اند قرار گیرد. همچنین قشر تحصیل‌کرده و فرهیخته ما بدانند که ادب فارسی مملو از گنج‌هایی است که شایسته اهتمام فراوانی است که نباید از اهتمام به تفکر غربی کمتر باشد[۲].
از محاسن این ترجمه، بهره‌مندی از نسخه‌های دیگری چون تصحیح دکتر محمدجواد مشکور، تعلیقات استاد حسن قاضی طباطبایی؛ و ترجمه‌های هندی، ترکی، فرانسوی و انگلیسی این اثر به شمار می‌رود.
افزون بر ارزش نفس ترجمه این اثر و انتقال اندیشه‌های روح‌نواز عطار در منطق الطیر به دنیای عرب، اهم محاسن این ترجمه عبارت است:
- دقت در ترجمه: به‌عنوان‌مثال در ترجمه «کار عالم حیرت است و حسرت است، حیرت اندر حرت اندر حیرت است». مترجم آن را به «امر العالم خلیط من الحیره و الحسرة، بل انه حیرة فی حیرة فی حیرة» ترجمه نموده است.
- ایجاز در ترجمه: یکی از مشکلات ترجمه از هر زبانی به زبان دیگر، ناگزیری از تفصیل در زبان مقصد است؛ باوجوداین یکی از وجوه امتیاز این ترجمه، اختصار و ایجاز در ترجمه به‌حساب می‌آید. مثلاً: در ترجمه:
| بی‌خودی می‌گفت در پیش خدای | کای خدا آخر دری بر من گشای | |
| رابعه آنجا مگه بنشسته بود | گفت ای غافل کی این در بسته بود |
- ترجمه آن چنین ذکر شده است: قال احد الوالهین مخاطبا الله: الهی، لتفتح بابا امامی فی النهایة لعل رابعة کانت تجلس هناک، فقالت: ایها الغافل، و متی اغلق هذا الباب.
- سجع در کلام: از جمله زیبایی‌های موجود در این ترجمه، سجع آفرینی به کمک واژه‌های قافیه در شعر عطار است. این هنر به سه شکل «استفاده از واژه‌های قافیه»، «حذف ردیف و ذکر واژگان قافیه»، و «تغییر در واژه‌های قافیه» دیده می‌شود.
در کنار محاسن این کتاب، برخی کاستی‌ها و لغزش‌ها نیز در این ترجمه به چشم می‌خورد که در اینجا به‌اجمال سخن به میان می‌آید و در صورت نیاز به‌تفصیل آن به منبع این گفتار مراجعه شود. این کاستی‌ها شامل موارد ذیل می‌شود:
- تکرار لغزش صاحبان شروح و تعلیقات؛
- افراط در ترجمه لفظ به لفظ؛
- تعبیرهای کنایی غیرقابل ترجمه؛
- از بین رفتن زیبایی‌های شعر فارسی در ترجمه؛
- ضعف و نارسایی در ترجمه[۳].
معرفی برخی اعلام، توضیح برخی الفاظ و اصطلاحات و اشارات عطار در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
فهرست منابع، اعلام متن منطق الطیر و فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است.