جمع الجوامع في النحو

جمع الجوامع في النحو، اثر جلال‌الدين سيوطى، با تحقيق دكتر نصر احمد ابراهيم عبدالعال، كتابى است پيرامون برخى از مباحث علم نحو كه به زبان عربى و در سال 871ق، نوشته شده است.

‏جمع الجوامع في النحو
پدیدآوران	عبدالعال، نصر احمد (محقق) سید، صبری ابراهیم (مقدمه‌نويس) سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نویسنده)
ناشر	مکتبة الآداب
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1432 ق
چاپ	1
شابک	‎978-977-468-316-8
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

كتاب با دو مقدمه از دكتر صبرى ابراهيم السيد و نویسنده آغاز و مطالب در هفت كتاب، عرضه شده است.

گزارش محتوا

مطالب مقدمه صبرى ابراهيم السيد، به دو قسم تقسيم شده است:

قسم اول كه مباحث مطالعاتى در آن جاى گرفته است، داراى تمهيد و سه فصل، به شرح زير مى‌باشد:

در تمهيد، از حيات سياسى، اجتماعى و علمى مصر، در دوران زندگانى سيوطى (عصر مملوكى)، بحث شده است.

فصل اول، به شخصيت‌شناسى سيوطى و زندگى‌نامه وى اختصاص داشته و در آن، اطلاعات مفيدى از قبيل: نام؛ نسب؛ زمان و محل ولادت؛ حيات علمى؛ شيوخ؛ شاگرادن؛ چگونگى اشتغال به تأليف؛ سفرهاى انجام‌گرفته؛ جايگاه علمى در علوم عصر خويش؛ قدرت علمى؛ اتهاماتى كه افرادى نظير سخاوى به وى زده‌اند و دفاع شوكانى از او؛ مناصبى كه وى در دوران زندگى خويش عهده‌دار آن‌ها بوده است؛ اخلاق؛ زهد؛ مكان، زمان و نحوه وفات و آثار و تأليفات سيوطى، ارائه گرديده است.

فصل دوم، مشتمل بر چهار مبحث زير مى‌باشد:

مبحث اول: در اين مبحث، روش و شيوه‌اى كه سيوطى در تأليف اثر خويش، آن را پى گرفته، توضيح داده شده است.

مبحث دوم: شواهدى كه سيوطى، براى تفهيم بهتر مطالب كتاب، از آن‌ها استفاده نموده، معرفى شده است كه عبارتند از: قرآن كريم، احاديث نبوى، اشعار و امثال و اقوال عرب

مبحث سوم: مختص به معرفى مصادرى است كه نویسنده در تدوين اثر خود، از آن‌ها بهره برده است. وى در اين كتاب، از اقوال نحويون و علماى زيادى استفاده كرده كه تعداد آن‌ها به صد و پنجاه و نه عدد مى‌رسد

مبحث چهارم: در اين مبحث، مذهب نحوى سيوطى مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.

در فصل سوم، مسائل نحوى و صرفى موجود در «جمع الجوامع» در هشت مرحله بحث و به مواضع اختلافى و اتفاقى ميان سيوطى و ديگران، پرداخته شده است كه عبارتند از: مكتب بصره، نحويان بصره، مكتب كوفه، نحويان كوفه، نحويان اندلسى، نحويان بغدادى، نحويان مصرى و ديگر نحويان

قسم دوم كه مشتمل بر مباحث تحقيقاتى است، داراى سه مبحث زير مى‌باشد:

در مبحث اول، توثيق كتاب و نام آن، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.

در مبحث دوم، روش و شيوه محقق در تحقيق اثر حاضر و اقدامات انجام‌گرفته، بيان شده است.

در مبحث سوم، از نسخ كتاب بحث شده است.

در مقدمه مؤلف، مباحث مقدماتى نحو، از جمله: كلمه و اقسام آن؛ خواص اسم؛ اقسام فعل؛ حالات مضارع و ماضى؛ اقسام حرف؛ كلام؛ تقسيم كلام به خبر و انشاء؛ جمله؛ قول؛ اعراب؛ مبنى و معرب؛ وجوه معتبر در شبه حرف؛ تقسيم حركات؛ انواع اعراب؛ اسامى غير منصرف؛ اسماء سته؛ مثنى؛ جمع؛ معرفه و نكره و..

در كتاب اول كه پيرامون اركان جمله مى‌باشد، از مبتدا و خبر و نواسخ آن بحث به ميان آمده است.

كتاب دوم، درباره اجزايى از جمله مى‌باشد كه از اركان شمرده نشده و در اصطلاح، «فضله» ناميده مى‌شوند. اين موارد عبارتند از: مفعول‌به؛ مفعول مطلق؛ مفعول‌له؛ مفعول‌فيه؛ ظروف مبنى؛ مفعول‌معه؛ حال؛ تميز؛ منادى؛ مندوب؛ استغاثه، ترخيم؛ نواصب مضارع و..

كتاب چهارم، در مورد مجرورات و آنچه كه به آن ملحق مى‌شود بوده و از جمله مباحث آن، مى‌توان به مبحث حروف جر؛ حروف قسم؛ اضافه؛ جوازم؛ حروف غير عاطفه و تنوين، اشاره كرد

كتاب چهارم، به عوامل مؤثر در نحو اختصاص يافته و از جمله مباحث آن، عبارتند از: فعل لازم و متعدى؛ فعل متصرف و جامد؛ اسم مصدر؛ اسم فاعل؛ صيغه مبالغه؛ صفت مشبهه؛ افعل تفضيل؛ اسماء افعال؛ ظرف و مجرور؛ تنازع در عمل؛ اشتغال و..

در كتاب پنجم، با توابع و عوارض تركيبو در كتاب ششم، با ابنيه كلمه و در آخرين كتاب، با تصريف آشنا خواهيم شد

از جمله مباحث مطرح‌شده در اين سه كتاب، عبارت است از: نعت؛ عطف بيان؛ تأكيد لفظى و معنوى؛ ثلاثى، رباعى و خماسى مجرد و مزيد؛ صحيح و معتل؛ تصغير؛ اشتقاق؛ ميزان صرفى؛ حروف زائده؛ ابدال؛ نقل؛ قلب و..

وضعيت كتاب

فهرست‌هاى مطالب، آيات، احاديث، امثال و اقوال عرب و تعابير آن‌ها، قوافى، قبايل، مذاهب نحوى و اعلام مذكور در متن، به همراه فهرست مصادر مورد استفاده محقق در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و مفصلى پيرامون برخى از كلمات و عبارات، داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

وابسته‌ها

همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو