طباطبایی، سید عبدالعزیز

طباطبایی، عبد العزیز

نام	طباطبایی، عبد العزیز
نام های دیگر	طباطبائی یزدی، سید عبد العزیز یزدی، عبد العزیز بن جواد
نام پدر
متولد	1308 هـ.ش یا 1929 م
محل تولد
رحلت	1348 هـ.ش یا 1416 هـ.ق یا 1996 م
اساتید
برخی آثار	‏الغدیر فی التراث الاسلامی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏اهل البیت علیهم السلام فی المکتبه العربیه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏معجم اعلام الشیعه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کد مولف	1884

برای دیگر کاربردها، طباطبایی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ولادت

در بیت طباطبایى یزدى در ۲۳ جمادى الاول ۱۳۴۸ ق ( چهارم آبان ۱۳۰۸ ش) کودکى پا به عرصه وجود گذاشت. او را سید عبد العزیز نام نهادند. بعد از دوران طفولیت به مکتب رفت و خط و قرآن و حساب و دیگر مقدمات را فرا گرفت. پس از آن به سلک طلاب علوم دینى درآمد و تحت اِشراف پدر گرامى اش مراحل آغازین دانش را طى کرد. پانزده سال داشت که همراه پدر به ایران آمد و در همین سفر پدرش در گذشت. اگر چه از دست دادن سایه مهر پدرى براى او سخت بود، ولى سید عبد العزیز خیلى زود به قم رفت و مدتى مشغول تحصیل بود و از درس مرحوم آیهاللّه حاج آقا رضا صدر استفاده کرد. سال بعد به نجف اشرف و جوار آستان مولاى متقیان امیر مؤمنان (علیه السلام) برگشت و در پرتو آن قبه نورانى مشغول کسب علم گردید. علامه محقق، آقا سید عبدالعزیز طباطبایى (ره) نامى آشنا براى اهل قلم و تحقیق است.

خاندان

بیت طباطبایى یزدى از خانواده‏ هاى ریشه دار و شریف ایران هستند و مردان بزرگى را در دامن خود پرورش داده‏ اند. اصل این خاندان از کسنویه یزد است و اوّلین کسى که از آنها به عراق هجرت کرد، فقیه و عالم نامى، مرحوم آیهاللّه العظمى سید محمد کاظم یزدى (ره) ، است. ایشان از مراجع عالیقدر شیعه در قرن چهاردهم و از نظر جامعیت در فروع فقهى کم نظیر است. کتاب معروف او عروهالوثقى ، تقریبا به وسیله همه مراجع بعد از خودش حاشیه خورده است. آن بزرگوار در عید مبعث ۱۳۲۸ ق در نجف اشرف به رحمت ایزدى پیوست. یکى از افراد بیت طباطبایى – که پسر عموى صاحب عروه مى باشد. – آقا سید اسماعیل طباطبایى است. او که دروس عالى حوزه را در نجف اشرف فرا گرفته بود و از فضلاى حوزه به شمار مى‏رفت، به دامادى صاحب عروه درآمد. فرزند سید اسماعیل، مرحوم آقا سید جواد طباطبایى، پدر محقق طباطبایى است. مادر سید عبدالعزیز نیز فرزند سیداحمد طباطبایى، پسر صاحب عروه است. لذا محقق طباطبایى هم از سوى پدر و هم از سوى مادر، نواده صاحب عروه محسوب مى ‏شود.پدر محقق طباطبایى، یعنى آقا سید جواد، از چهره‏هاى معروف علماى نجف اشرف بود.آقا سید عبدالعزیز درباره پدر گرامى اش مى‏گوید: ایشان از اهل علم، مشهور به تقوى و زهد بود… قسمت زیادى از وقت خود را مشغول نماز و نوافل بود و نصف آخر قرآن را حفظ داشت و هر روز قرائت مى‏کرد.سید جواد طباطبایى در سال ۱۳۶۳ ق براى معالجه به ایران آمد و در تهران در گذشت و در جوار حرم مطهر حضرت عبد العظیم حسنى (علیه السلام) مدفون شد.

اساتید

محقق طباطبایى (ره) سالیان متمادى از محضر بزرگان حوزه سترگ نجف بهره ‏ها برد. بعضى از شخصیت هایى که وى از خرمن دانش آنها استفاده کرده است، عبارتند از:

۱ – آیه اللّه العظمى سید ابوالقاسم خویى (ره)

۲ – آیه اللّه العظمى سید عبد الهادى شیرازى (ره)

۳ – آیه اللّه العظمى سید عبد الا على سبزوارى (ره)

۴ – آیه اللّه سید على علامه فانى (ره)

۵ – آیه اللّه سید هاشم حسینى طهرانى (ره)

۶ – آیه اللّه میرزا محمد على اردوبادى (ره)

۷ – آیه اللّه شیخ مجتبى لنکرانى (ره)

۸ – آیه اللّه شیخ صدرا بادکوبه‏اى (ره)

مهاجرت به ایران و ادامه فعالیت‏هاى علمى

محقق طباطبایى در سال ۱۳۹۶ ق (۱۳۵۶ ش) به علت فشارهاى رژیم عراق به ایرانى ‏ها، به میهن آباء و اجدادى خویش مهاجرت کرد و در جوار نگین شهر قم، حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام)، اقامت گزید. حضور ایشان در حوزه مقدس قم براى فضلا و محققین بسیار مغتنم و نیک بود و خیلى زود شمع جمع اهل قلم گردید. اخلاق پاک و روحیه بى آلایش، سخاوت علمى، تواضع و محبت آن عزیز باعث ارادت و علاقه مضاعف شاگردانش به او مى‏ شد.حافظه بسیار خوب، اخلاص و عشق به نشر آثار اسلامى، تجربه عملى و معاشرت طولانى با اساتید و اهل فن، از محقق طباطبایى دانشمندى جامع پدید آورده بود، به طورى که هر کسى از محضرش بهره‏اى مى‏برد. علاوه بر محققین و شاگردان، مؤسسات تحقیقاتى و علمى نیز از تجربه و تخصّص او بى نیاز نبودند. مراکزى همچون: مؤسسه آل البیت (علیه السلام) لاحیاء التراث، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، دایره المعارف بزرگ اسلامى و… با ایشان ارتباط داشتند و آثار زیادى با نظارت و همکارى مستقیم وى تحقیق و چاپ شد. بر اساس فهرستى که فرزند گرامى شان، آقاى سید محمد طباطبایى، تهیه کرده‏اند، تعداد ۹۴ عنوان کتاب با استفاده از راهنمایى ‏ها و یادداشت‏هاى محقق طباطبایى تحقیق شد که در مقدّمه این آثار بدین نکته اشاره شده است.علامه محقق طباطبایى همچنین در مجامع و همایش‏هاى علمى مختلفى شرکت مى‏جست و در بسیارى از آنها مقالاتى نیز ارائه مى‏نمود. از آن جمله به کنگره علاّمه شریف رضى در ۱۴۰۶ ق در تهران، کنگره هزاره شیخ مفید در ۱۴۱۳ ق، در قم، کنگره امام حسین (علیه السلام) در ۱۴۰۴ ق در لندن و کنگره امام على (علیه السلام) در ۱۴۰۶ ق در لندن، مى‏توان اشاره نمود.

محقق طباطبایى و فهرست نگارى

آقا عبدالعزیز طباطبایى را بدون شک باید از نامدارترین کتاب شناسان و نسخه شناسان عصر اخیر به شمار آورد. از اوان نوجوانى علاقه وافرى به فهرست نگارى و کتاب‏شناسى نشان مى ‏داد و چنان که خود فرموده‏اند، در سن هشت یا نه سالگى کُتُب کتابخانه مدرسه سید (ره) را در نجف اشرف در دفتر کوچکى فهرست کردند. این دفتر اولین فهرستى است که ایشان تهیه نمود.در دوران جوانى درک محضر کتاب‏شناس شیعه، علامه آقا بزرگ تهرانى (ره) و ۲۵ سال ارتباط با وى، تبحّر و تخصّص ویژه‏اى به آقاى طباطبایى بخشیده بود و شاید بتوان او را یادگار و وارث علمى صاحب ذریعه در قم دانست.ایشان فهرست‏هاى زیادى را از نُسَخ خطى داخل و خارج کشور تهیه کرد .محقق طباطبایى در مورد فهرست نگارى در ایران فرموده‏اند: در ایران، در کل بسیار خوب است ؛ و من مکررا گفته ‏ام که هیچ کشور دیگرى به اندازه ایران، فهرست تهیه و چاپ نکرده است.ایشان در مورد زبان فهرست‏ها گفته ‏اند: به نظر من بهتر است که فهرست به زبان کتاب‏ها باشد؛ مثلاً کتب عربى به زبان عربى و کتاب‏هاى فارسى به زبان فارسى فهرست شوند.مرحوم طباطبایى درباره فهرست نگارى کتابخانه مرکزى آستان قدس رضوى نیز ضمن تجلیل، فرموده ‏اند: کار اشتباهى که انجام شده فهرست موضوعى است؛ زیرا کتابخانه‏ اى را که دائماً در حال رشد است نمى ‏توان به صورت موضوعى فهرست کرد، بلکه باید کتاب‏ها را شماره ‏اى فهرست کرد.

تألیفات

اگر چه چندین سال است که از فیض حضور آن محقق سخت کوش محروم شده ‏ایم، ولى آثار جاوید او هماره عطر وجودش را در دل و جان مؤمنان زنده خواهد ساخت. فهرست مختصر تألیفات و نوشته‏هاى ایشان بر اساس مقاله خزان در گلشن تحقیق، اثر فاضل ارجمند جناب صدرایى خویى – که خود از ارادتمندان و شاگردان محقق طباطبایى است. – به شرح ذیل مى‏باشد.آثار ایشان را مى ‏توان به هفت بخش تقسیم کرد:

الف) آثارى که در تکمیل تألیفات استادشان علامه تهرانى تألیف نمودند مثل مستدرک الذریعه ، اضواء على الذریعه ، مهذّب الذریعه ، معجم اعلام الشیعه ، تعلیقات على طبقات اعلام الشیعه و تنظیم و تصحیح نقباء البشر .

ب) آثارى که در تکمیل تألیفات استادشان علامه امینى تألیف نمودند مانند على ضفاف الغدیر در تکمله الغدیر و انباء السماء برزیه کربلا در تکمیل سیرتنا و سنتنا.

ج) تحقیق و تصحیح آثار بزرگان‏ مانند فهرست منتجب الدین ، الاربعون المنتقى من مناقب المرتضى ، عقدالدرر فى اخبار المهدى المنتظر ، مقتل امیرالمؤمنین (علیه السلام) از ابن ابى دنیا ، مناقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) از احمدبن حنبل ، ترجمه امیرالمؤمنین (علیه السلام) از تاریخ دمشق ، ترجمه امام حسن و امام حسین (علیه السلام) از طبقات ابن سعد و…

د) فهرست نُسَخ خطى‏

مانند فهرست کتابخانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نجف اشرف ، فهرست نسخ خطى آستان قدس رضوى ، فهرست نسخ کتابخانه علامه طباطبایى در شیراز ، فهرست نسخ کتابخانه سید محمد على قاضى طباطبایى در تبریز، فهرست نسخ کتابخانه فراز عبدالقادر گیلانى در بغداد، فهرست نسخ کتابخانه ثقه الاسلام در تبریز و…

ه ) کتابنامه‏ ها

از جمله اهل البیت فى مکتبه العربیه ، الغدیر فى التراث الاسلامى ، حیاه الشیخ المفید ، مکتبه العلامه الحلّى ، فى رحاب نهج البلاغه ، مخطوطات اللغه العربیه ، فهرست تصانیف کراجکى و…

و) یادداشت‏ها و مطالب منتخب از کتابخانه‏ ها که در سفرهاى ایشان تنظیم شده است‏

مانند نتایج الاسفار ، قید الاوابد و جمع الشوارد ، فهرست نسخه ‏هاى منتخبه از کتابخانه ‏هاى ترکیه ، فهرست نسخ خطى منتخب از حجاز ، فهرست نسخ منتخب از کتابخانه ‏هاى تبریز و…

ز) سایر آثار

مثل الحسین (علیه السلام) والسنه ، المهدى (علیه السلام) فى السنه النبویه ، حیاه الشیخ یوسف بحرانى ، شخصیت علمى و مشایخ شیخ طوسى و….

وفات

با وجود آن که علامه طباطبایى در اواخر عمر از ناراحتى قلبى رنج مى ‏برد، ولى کار و تلاش را رها نکرد و همچنان به فعالیت‏هاى علمى خود ادامه مى‏داد. تا این که روز دوشنبه ۶ ماه رمضان ۱۴۱۶ ق به علت نارسایى شدید قلبى در بخش‏ccu بیمارستان آیه اللّه العظمى گلپایگانى (ره) بسترى شد و ساعت ۲ بامداد روز بعد، یعنى ۷ رمضان المبارک ۱۴۱۶ (۱۸ اسفند ماه ۱۳۷۴)، مرغ روح آن عزیز کالبد تن را رها نمود و به ملأ اعلى پر کشید. عصر همین روز پیکر پاک او در میان موج تألّم، تأثّر و ناباورى هزاران نفر از دوست داران و ارادتمندان و شاگردانش از مسجد امام حسن عسکرى (علیه السلام) به سوى حرم حضرت معصومه (علیها السلام)تشییع شد. پس از اقامه نماز به وسیله حضرت آیه اللّه آقا موسى شبیرى زنجانى – دامت برکاته – ، در جوار بارگاه ملکوتى کریمه اهل بیت، حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام)، در حجره ۱۴ صحن بزرگ به خاک سپرده شد. در واقع با دفن این محقق فرزانه، کتابخان ه‏اى وسیع در گوشه ‏اى از حرم مدفون گشت.

منابع:

[[۱]]