طبقات المعتزلة
طبقات المعتزلة تألیف احمد بن یحیی بن مرتضی كه به زبان عربى نوشته شده است.
| طبقات المعتزلة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دیوالد، سوزانا (ویلز) (محقق) مهدی لدین الله، احمد بن یحیی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب طبقات المعتزلة |
| ناشر | دار مکتبة الحیاة |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| چاپ | 1 |
| موضوع | معتزله - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 201/2 /م9 ط2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اين كتاب جزئى از كتاب المنية و الأمل فى شرح كتاب الملل و النحل است، كه المنية و الامل خود جزئى از كتاب غايات الافكار و نهايات الانظار المحيطة بعجائب البحر الزخار است، که كتاب اخير شرح كتاب البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الامصار مى‌باشد.
موضوع كتاب كلام و در معرفى و شناخت طبقات معتزله و محدثان موافق و علماء آنهاست.
انگيزه تألیف
در بخشى از مقدمه كتاب المنية و الامل، كه طبقات معتزله هم جزئى از آن بشمار مى‌رود، مؤلف مى‌نويسد:هدف از تألیف نوشتن كتابى جامع است كه همه علوم اسلامى را دربر داشته باشد و شامل همه اصول و فروع، اختلافات فرق و مذاهب، اكابر و ائمه مذاهب، و قواعد فروع مذاهب، سيره، آيات و آثار و شناخت ملل خارج از دين و...باشد.
اما هدف خاصى از نگارش طبقات معتزله، شناساندن طبقات معتزله است. مؤلف ريشه اعتزال را متصل به امام حسن و امام حسين و امیرالمؤمنین عليهم‌السلام، و در نهايت به رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله مى‌داند.وى هركسى از خلفاء، زهاد، شعراء را كه بنحوى قائل به اعتزال بوده‌اند، به اين مذهب منسوب نموده لذا اقوال هريك را در اين تألیف گردآورى كرده است.
بيشتر مطالب اين كتاب برگرفته از كتاب طبقات معتزله قاضى عبدالجبار است و قسمتى هم از كتاب حاكم نيشابورى أخذ شده است كه البته نام كتاب حاكم مشخص نيست.
ساختار
اين تألیف يك باب و دو فصل مهم دارد.
گزارش محتوا
در ابتداى باب به تعريف مفهوم اعتزال و نحوه شكل‌گيرى و برخى عقايدشان اشاره شده است.
در ادامه باب ده طبقه از طبقات معتزله بنقل از طبقات قاضى عبدالجبار معرفى شده‌اند، كه در طبقه اول، خلفاى اربعه از جمله امیرالمؤمنین عليه‌السلام، و در طبقه دوم امام حسن و امام حسين عليهما‌السلام و برخى ديگر به معتزله نسبت داده شده‌اند.
مؤلف در تمامى طبقات علاوه بر معرفى علماى مشهور هر طبقه، گوشه‌اى از اقوال آنها را در تائيد معتزله، بدست داده است.
در فصل اول طبقه يازدهم و دوازدهم را از حاكم نيشابورى نقل كرده كه در رأس طبقه يازدهم نام قاضى عبدالجبار است و طبقه دوازدهم هم اصحاب او مى‌باشند.
در اين فصل تعدادى از خلفاى اموى، عباسى، جماعتى از زهاد و فقهاء، نحويون، شعراء در رديف معتزله معرفى شده‌اند.
در فصل دوم مؤلف براى تقويت و گسترش دامنه اين مذهب، محدثين بنام و مشهور از شهرهاى مدينه و مكه و يمن و شام و بصره و كوفه، به طبقات معتزله افزوده است و آنها را معتزلى معرفى كرده است تا در نهايت نتيجه بگيرد مذهب معتزله، مشهور بين همه علماء است.
نسخه‌شناسى
نسخه حاضر اين كتاب چاپى است كه در بيروت، چاپخانه الغدير للدرسات الاسلاميه در سال 1418 ق چاپ شده است اين نسخه تك‌جلد و در قطع وزيرى و چاپ اول و بدون شابك است.
اين كتاب چند بار تجديد چاپ شده است. تحقيق كتاب بدست سوسنه ديفلد فلزر صورت گرفته است.وى تحقيق مفصلى با استفاده از چند نسخه خطى بر روى اين تألیف انجام داده است و حاصل تحقيقات خود را بصورت پانوشت
در ذيل مطالب كتاب آورده است.تحقيق شامل دو بخش عمده است. بخش نخست به ذكر اختلاف نسخ خطى با كتاب حاضر اختصاص دارد كه نسبتا مفصل است و بيشتر پاورقى‌ها را شامل مى‌شود.
بخش دوم ارجاعات و تخريجات و توضيحاتى است كه براى وضوح هرچه بيشتر متن كتاب از منابع مختلف جمع‌آورى شده است.
همين كتاب يك بار ديگر قبلا توسط توما آرنولد تحقيق شده است و سال 1311 ه ق چاپ شده است.
كتاب چند فهرست در آخر دارد كه شامل فهرست مراجع مذكور در پاورقى‌ها، فهرست اعلام فهرست كتب مذكور در متن، فهرست آيات قرآن، فهرست بلاد و شهرها، فهرست‌ملل و فرق و مذاهب و اهل آنها، فهرست اصطلاحات و كلمات است.
منابع مقاله
- متن كتاب و مقدمه آن.
- اعلام المؤلفين الزيديه ج 1 ص 216.
- مقالات الاسلامية ج 1 ص 45.