الولاة و كتاب القضاة
كتاب الولاة و كتاب القضاة، كتابى تاريخى است كه واليان و قاضيان حكومت اسلامى مصر را تا زمان مؤلف حتى الامكان نام برده و توضيحات مختصرى در موردشان بيان كرده است.
| الولاة و کتاب القضاة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | گست، روفون (مصحح) کندی، محمد بن یوسف (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب الولاة و کتاب القضاة |
| ناشر | دار الکتاب الإسلامي |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اسلام - تاریخ
مصر - تاریخ - 638 - 1250ق. مصر - شاهان و فرمان روایان - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DT 95/5 /ک9و8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اين كتاب، به زبان عربى بوده و جهت معرفى اشخاصى كه گفته شد، توسط ابى عمر محمد بن يوسف كندى مصرى، در قرن چهارم هجرى تأليف شده است. از آن‌جايى كه مؤلف، شخصى عالم به انساب و بلدان بوده و خود، منصب قضاى مصر را دارا بوده است، كتابش حائز اهميت است و مورد اعتنا و توجه دانشمندان واقع گرديده و از آن، به‌عنوان يكى از منابع شناخت واليان و قاضيان مصر استفاده مى‌شود.
ساختار
كتاب، در دو بخش تنظيم شده است؛ بخش اول، حاوى اسماء ولاة مصر و بخش دوم، شامل اخبار قضاة مصر مى‌باشد.
مؤلف، تاريخ ولاة مصر را تا سال 335ق، تعقيب كرده است و دنباله كار او را ابن زولاق مصرى، حسن بن ابراهيم تا سال 362ق، ادامه داده است. در بخش دوم، تاريخ قضاى مصر، به ترتيب سنوات، دنبال شده و در خلال آن، به شرح حال و اخبار برخى از قضاة مى‌پردازد و گه‌گاه، بعضى از احكام صادره از سوى ايشان را نقل كرده است و تا سال 246ق / 861م؛ يعنى تا زمان تعيين «بكار» در منصب قضا، بحث خود را تعقيب مى‌كند، اما ادامه كتاب در اثر مرگ مؤلف و يا به علت‌هاى ديگر متوقف مى‌شود.
گزارش محتوا
به‌طور كلى مطالب مطرح شده در اين كتاب، اعم از آنهايى كه خود كندى نگاشته و آنهايى كه بعدا توسط ديگران به نوشته وى ملحق گرديده است، بدين شرح مى‌باشد:
در بخش اسماء ولاة مصر، ابتدا، از واليان پيش از دولت عباسى (اعم از آنهايى كه از طرف عمر و عثمان و على(ع) به مصر اعزام شدند و آنهايى كه از طرف حكومت بنى اميه والى آن‌جا گرديدند) ياد مى‌شود؛ واليانى از قبيل عمرو بن العاص، عبدالله بن سعد، محمد بن ابى حذيفه، قيس بن سعد... و عبدالملك بن مروان بن موسى، سپس زير عنوان دولت عباسى از واليانى مانند صالح بن على، ابوعون عبدالملك بن يزيد، موسى بن كعب، محمد بن اشعث... و ازجور تركى ياد مى‌گردد، پس از آن تحت عنوان دولت طولونيه، واليانى همچون احمد بن طولون، خمارويه بن احمد، ابوالعساكر جيش بن خمارويه... و احمد بن كيغلغ و در آخر، زير عنوان دولت اخشيديه، واليانى مثل محمد بن طغلج، ابوالقاسم انوجور بن اخشيد، ابوالحسن على بن اخشيد، كافور و ابوالفوارس احمد بن على نام برده مى‌شوند.
در بخش اخبار قضاة مصر، از قاضيانى همچون «قيس بن ابى العاص، كعب بن يسار بن ضنه، عثمان بن قيس... و عبدالواحد بن عبدالرحمن»، «عبدالله بن عبدالرحمن، عياض بن عبيدالله، عبدالله بن يزيد... و خير بن نعيم حضرمى»، «غوث بن سليمان حضرمى، يزيد بن عبدالله... و اسماعيل بن يسع كندى»، «مفضل بن فضاله، ابوطاهر عبدالملك بن محمد حزمى... و عبدالرحمن بن عبدالله»، «هاشم بن ابى‌بكر، ابراهيم بن بكاء... و ابراهيم بن جراح»، «عيسى بن منكدر، هارون بن عبدالله و محمد بن ابى ليث خوارزمى»، «حارث بن مسكين، بكار بن قتيبه، محمد بن عبدة بن حرب، ابوزرعه محمد بن عثمان... و ابوالفتح عبدالحاكم بن سعيد بن سعيد فارقى» ياد مى‌شود.
وضعيت كتاب
از بررسى منابع(دائرةالمعارف اسلام)، چنين استنباط مى‌شود كه كندى، دو كتاب داشته است؛ يكى به نام «تسمية ولاة مصر» يا «ولاة مصر» يا «تسمية امراء مصر» كه در سال 1908 چاپ گرديد... و سپس وى، در صدد برآمد كه كتاب اول را تكميل نمايد و كتابى به نام «القضاة»، در تاريخ و شرح حال قاضيان مصر، به رشته تحرير درآورد؛ اين كتاب كه تاريخ و اسامى قضاة مصر را تا سال 246، در بر دارد، در سال 1908، در پاريس انتشار يافت، سپس اين دو كتاب؛ يعنى كتاب الولاة و كتاب القضاة، يك‌جا به نام «كتاب الولاة و القضاة»، در 1912، به چاپ رسيد.
فهرست عام اسماء اعلام، در آخر كتاب آمده است. همين‌طور كتاب ابن حجر عسقلانى به انگليسى ترجمه شده و آن هم به آخر كتاب اضافه شده است.