رساله سراج العباد
رسالة سراج العباد رساله عمليه شيخ مرتضى انصارى است، مشتمل بر فتاواى ايشان در مورد احكام مربوط به ميت، طهارت و نجاست، نماز، روزه، زكات، خمس، حج، جهاد، بيع و تجارت است كه با حواشى ميرزا محمدحسن حسينى شيرازى و ملا محمد كاظم آخوند خراسانى و تعليقات و تصحيح ملا احمد احمدى فقيه يزدى همراه است.
| رساله سراج العباد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | احمدی فقیه، محمدحسن (مصحح)
انصاری، مرتضی بن محمدامین (نويسنده) حسینی شیرازی، محمدحسن (حاشيه نويس) آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین (حاشيه نويس) |
| عنوان‌های دیگر | سراج العباد |
| ناشر | اسماعيليان |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1373 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فقه جعفری - رساله عملیه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 183/9 /الف8س4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگيزه تأليف
هدف آن است احكام و مسائل فقهى مورد نياز مردم به صورت مختصر و كوتاه در اختيار آنان قرار گيرد تا در مسائل روزمره خود از آن استفاده نموده و در مقام تكليف حيران نمانند.
ساختار
كتاب در عين اختصار به دو بخش تنظيم شده است: بخش اول، احكام مربوط به عبادات و در بخش دوم برخى از احكام معاملات تبيين گرديده است. در قسمت فوقانى صفحات كتاب، عنوان متن و در قسمت پايين آن حواشى و تعليقات درج شده است.
گزارش محتوا
ابتداى كتاب درباره مفاد رساله "سراج العباد" و خصوصيات اين اثر و ساير آثار شيخ مرتضى انصارى مطالبى درج شده است و سپس مختصرى پيرامون اصول دين و مذهب شيعه جعفرى مباحثى ذكر گرديده است. اين مطالب در رساله كوچك ديگرى به نام "أصل الأصول" آمده كه در آن به مهم‌ترين عقايد اماميه اشاره گرديده است. در ابتدا بحث از توحيد و لزوم اعتقاد به آن و سپس ضرورت ايمان به عدل خداوند، نبوت، امامت، و معاد بيان شده و به صورت مختصر مفهوم هر يك از اين اصول تبيين گرديده است.
در باب توحيد، نويسنده به صفات خداوند اعم از صفات ذاتيه و ثبوتيه و سلبيه اشاره كرده است. در بحث عدل، نسبت بين فعل خداوند و فعل بندگان مورد بحث قرار گرفته و در بخش مربوط به نبوت و امامت، ضرورت بعثت انبيا و عصمت آنان و هم‌چنين لزوم متابعت از ائمه معصومين عليهم‌السلام و اعتقاد به امامت آنان تبيين گرديده است. در بحث مربوط به معاد نيز اوضاع برزخ، محشر و قيامت و هم‌چنين كيفيت رسيدگى به حساب و كتاب بندگان بيان شده است.
در ادامه، مباحث و فتاواى فقهى شيخ مرتضى انصارى بيان شده و در ابتداى آن احكام اجتهاد و تقليد بررسى گرديده است.
نگارنده عمل مكلف را بدون تقليد از يك مجتهد داراى شرايط اجتهاد و تقليد باطل دانسته و خصوصيات مجتهد و مقلد، در پاورقى و حواشى و تعليقات كتاب ذكر گرديده است. در ادامه جواز يا عدم جواز تقليد از مجتهد مرده بيان شده و شروط تقليد از ميت در صورتى كه اعلم بودن او براى مقلد احراز شده باشد با اجازه يك مجتهد زنده عنوان گرديده است. آن‌گاه به لزوم تقليد كردن از مجتهد اعلم اشاره شده و راه‌هاى كشف اعلميت او توضيح داده شده است. در فصل بعدى احكام نماز بحث گرديده و در ابتدا هر قسم، نمازهاى واجب مانند يوميه، جمعه، آيات، طواف، عيد فطر و قربان، نمازهاى استيجارى و نماز والدين (كه بر پسر بزرگ‌تر واجب است) و نيز نماز نذر و عهد و يمين (قسم) و ميت معرفى شده و در حاشيه (پاورقى) درباره آنها توضيحات مختصرى آمده است. بعد به مقدمات نماز مانند: طهارت (وضو) و غسل و تيمم، ازاله نجاست از لباس، ستر عورت، وقت شناسى، (اوقات نماز) قبله شناسى و مكان نمازگزار اشاره شده و شرايط چهارگانه وضو و شروط صحت غسل و تيمم بيان گرديده است. در ادامه، ازاله نجاست از شىء نجس مورد بحث قرار گرفته و كيفيت آن بيان گرديده است. نويسنده به اقسام دوازده‌گانه نجاست مانند بول و غايط حيوان حرام گوشت كه خون جهنده دارد، خون و منى و مردار حيوانى كه خون جهنده دارد، سگ، خوك، كافر، شراب، آب انگور جوشيده شده‌اى كه دو سوم از آب آن رفته باشد، مسكرات مايع، فقاع، عرق جنب از حرام و عرق شتر نجاست خوار اشاره كرده و توضيح آن در پاورقى آمده است.
انواع پانزده‌گانه مطهرات مانند آب، خاک (زمين)، آفتاب، استحاله، انتقال، برطرف كردن عين نجاست و ازاله نجاست از بدن، غساله استبرا، غائب شدن مسلمان به احتمال تطهير و عملش به نجاست، تبعيت و نقص (كم شدن دو سوم از آب انگور) مبحث بعدى رساله حاضر است.
شرط پوشيده شدن عورت نمازگزار و غصبى نبودن و نجس نبودن لباس وى و دانستن اوقات نمازهاى واجب (وقت فضيلت) را كه از ديگر مقدمات نماز است؛ مطرح كرده است. پس از آن واجبات نماز اعم از ركن و غير ركن مانند قيام، نيت، تكبيره الاحرام، قرائت، ركوع، سجود، تشهد، سلام، ذكر، ترتيب و موالات بيان شده و شكيات نماز (اعم از شك‌هاى معتبر و غير معتبر) و وظيفه نمازگزار در صورت ترديد در اجزاى نماز بررسى گرديده است. سهو در نماز و وظيفه نمازگزار در اين حالت يعنى انجام سجده سهو و كيفيت انجام آن از مباحث بعدى رساله حاضر است. در ادامه، احكام مربوط به مبطلات نماز اعم از خنديدن، گريه كردن، حدث (عمدا يا سهوا)، تكتف (دست روى دست گذاشتن)، پشت به قبله كردن، سخن گفتن، خوردن و آشاميدن، گفتن لفظ "آمين" و برخى ديگر از شكيات باطل كننده نماز و زياد يا كم كردن ركن (عمدا يا سهوا) مورد بحث قرار گرفته است.
كيفيت اقامه نماز ميت و تكبيرهاى آن و اذكار پس از هر تكبير مبحث بعدى رساله است. بعد از آن كيفيت خواندن نماز آيات به عنوان آخرين مبحث مربوط به نماز آمده است. در فصل بعدى رساله، مفطرت يعنى مبطلات روزه بيان شده و پس از آن موارد وجوب زكات و نصاب شتر گاو و گوسفند و غلات و هم‌چنين مستحقين دريافت زكات و نحوه توزيع مال مربوط به زكات بيان گرديده است.
در قسمت بعدى رساله احكام خمس مانند موارد وجوب خمس اعم از گنج، معادن، منفعت كسب و كار، غواصى و پيدا كردن اشياى گران قيمت از دريا، مال حلال مخلوط به حرام و حكم هر يك از آنها و كيفيت مصرف اموال خمس بيان شده است. پس از آن احكام حج و امر به معروف و نهى از منكر به طور مختصر بيان شده است.
بخش دوم رساله به احكام شرعى معاملات اختصاص يافته است كه در آن ابتدا به اقسام تجارت و بيع اشاره كرده و كليه اقسام معاملات را در قالب بيع و تجارت گنجانده و احكام و شرايط عقد هر يك از آنها را بررسى نموده است. وى در همين راستا تجارت را به پنج قسمت واجب، مستحب، مباح، مكروه و حرام تقسيم كرده و اقسام تجارت حرام يا همان مكاسب محرمه را بررسى نموده است.
بيع شىء نجس العين، بيع آلات قمار و حرام، بيع چيزى كه منفعت عقلائيه ندارد، بيع چيزى كه كمك كردن به معصيت و ظلم محسوب شود، تصويرگرى، (اعم از نقاشى و مجسمه سازى) قماربازى، غناى حرام، نوحه كردن بر ميت، اجرت گرفتن بر امور عبادى واجب، غيبت كردن مؤمن و هجو و دشنام دادن به او و اجرت گرفتن بر شهادت دادن و حكم كردن و دروغ، از جمله مكاسب محرمه دانسته شده است كه نويسنده به آنها و حكم آنها اشاره كرده است.
نگارنده در پايان، به دو نوع بيع قطعى و شرعى اشاره كرده و شروط صحت خريد و فروش و احكام و شرايط ربا را بيان كرده است. همان‌طور كه گفته شد زواياى مختلف بحث نگارنده در پاورقى به صورت حاشيه، تعليق و تصحيح ذكر شده است.