شرح قصیده اسرار الحکمه

شرح قصیده اسرار الحکمه، نوشته ابوالعباس لوکری، کتابی است به زبان فارسی با موضوع فلسفه و اشعار فلسفی. نویسنده در این کتاب، قصیده اسرار الحکمه خودش را که در پنج بخش منطقیات، طبیعیات، ریاضیات، الهیات و عملیات و خلقیات نوشته، شرح کرده است.

شرح قصیده اسرار الحکمه
پدیدآوران	لوکري، فضل بن محمد (نويسنده) روحي دل، الهه (به کوشش)
عنوان‌های دیگر	قصيده اسرار الحکمه. شرح
ناشر	مرکز نشر دانشگاهی
مکان نشر	ايران - تهران
چاپ	1
شابک	‎-964-01-1142-2
موضوع	شعر فارسی - قرن 5ق. شعر فلسفي فلسفه اسلامی لوکري، فضل بن محمد، قرن 5ق. قصيده اسرار الحکمه - نقد و تفسير نثر فارسی - قرن 5ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏608‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏603‎‏ ‎‏ل‎‏9

کتاب با کوشش و تصحیح الهه روحی‌دل به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب، دارای مقدمه مصحح، ذکر قصیده اسرار الحکمه و شرح آن در پنج قسم مجزا (منطقیات، طبیعیات، ریاضیات، الهیات و عملیات و خلقیات) است.

گزارش محتوا

مصحح کتاب، به علت اهمیت این قصیده، کل آن را از متن اصلی جدا کرده و در ابتدای متن به‌صورت مستقل و به‌عنوان نمونه‌ای از شعر فارسی لوکری ذکر کرده است.

این رساله نیز مانند بيان الحق نویسنده، از مهم‌ترین دایرةالمعارف‌هاى فلسفى قرن پنجم است که به زبان فارسى نوشته شده است و علاوه بر «قصیده اسرار الحکمه» وى - ‌که شاید نخستین منظومه فلسفى فارسى باشد - شرح فلسفى اوست بر قصیده‌اش. لوکرى در مقدمه رساله خود مى‌گوید: «بباید دانستن که این قصیده‏‌اى است علمى که در وى یاد کرده آمده است بسیارى از معانى علوم حکمت چهارگانه منطق، طبیعى، ریاضى و الهى و نیز بعضى از علم اخلاق و عمل». با این توصیف به شرح قصیده خود در پنج علم مهمّ فلسفى می‌‏پردازد و در بخش‌هاى مختلف به کتاب بيان الحق خود اشاره دارد.

لوکرى در بخش منطق به تعریف قیاس و مقدمه قیاس، بیان شکل اوّل و سبب تسمیه آن، بیان محصورات اربع، بیان عکس، موجبه کلّى و طریق اثبات عکس، بیان کلّیات خمس، مقولات ده‌گانه و... پرداخته و به‌کرّات به نظرات، «ارسطاطالیس» و شاگردان وى ثاوفرسطیس، ثامسطیوس، اسکندر افرودیسى و ابن سینا اشاره دارد.

لوکرى در بخش طبیعیات به بحث در موضوع علم طبیعى، معنى طبیعت و حدّ وى، حرکت فلکى، تأثیر اندر نفس و قواى او، اوهام نفسانى و تأثیر آن، اثبات نفس جوهریت، مقدار میل فلک بروج و... پرداخته و به نظرات «ارسطاطالیس» در کتاب السماء و العالم، ابن سینا در شفا و بطلمیوس در کتاب ثمرة الفلك اشاره داشته و همچنین به ذکر نظرات «ابوالعباس احمد بن على اصفهانى منجم» و «منصور بن طلحه طاهرى» در کتاب «الإبانة عن أفعال الفلك» نیز پرداخته است.

در مبحث ریاضیات که تنها اثر ریاضى شناخته‌شده از لوکرى است، وى به هیأت افلاک و علم موسیقى اشاره دارد و از کتاب مجسطى بطلمیوس و موسیقى فارابى یاد مى‌کند. همچنین از «حکیم بن احوص سغدى» یاد کرده و به‌کرّات به ذکر نظرات ابوسهل کوهى از کتاب مركز الأثقال می‌‏پردازد.

در مبحث الهیات نیز به کتاب مابعدالطبيعة ارسطاطالیس و مسائلى چون محرّک اول، بریدن علاقه نفس از بدن، احوال نفس در شناخت واجب‌الوجود، سعادت نفس، صفات بارى تعالى، طریق حصول علم به چیزها و... اشاره شده است.

در بحث عملیات و خلقیات که کوتاه‌ترین بخش رساله است، به سبب حصول خلق مهذّب، به دست آوردن حدّ اوسط، تبدّل مزاج و دیگر مسائل اخلاقى اشاره شده است.

شرح قصیده اسرار الحکمه، علاوه بر اینکه دایرةالمعارف فلسفى است، به‌عنوان اثرى در نثر فارسى قرن پنجم نیز درخور توجّه است و همچنین مى‏‌تواند به‌عنوان مقدّمه و کلّیاتى بر کتاب بيان الحق به حساب آید.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای اثر و فهرست اعلام در انتهای آن ذکر شده است. مصحح در مقدمه از آقای امیری، رئیس بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، علی اوجبی، محمدرسول دریاگشت عضو گروه علوم انسانی مرکز نشر دانشگاهی و دیگر مسئولان این مرکز نشر تشکر کرده است.

«از این شرح، نسخه‌‏اى متعلّق به مرحوم «عبدالعظیم قریب» در مجله آموزش و پرورش معرفى شده است که در هیچ مقاله و فهرستى اشاره به آن نشده و مشخص نیست که این نسخه در کجاست. نسخه دیگرى نیز در کتابخانه مجلس شوراى اسلامى به شماره 5138 (تاریخ کتابت قرن 10 و 11) موجود است که در مجموعه «خاتون‏آبادى» قرار دارد و تصحیح حاضر نیز بر اساس همین نسخه است. نسخه سوم نیز به شماره 9541 و به تاریخ کتابت قرن سیزدهم، در کتابخانه مجلس شوراى اسلامى موجود است که شاید بر اساس همین نسخه نوشته شده باشد؛ زیرا تمام قسمت‌هاى مرمّت‌شده و یا ناخوانا در متن اول، در متن دوم نیز نوشته نشده است و دو صفحه یازده و دوازده به‌طور کامل از نسخه دوم حذف شده است و بخش‌هاى دیگر متن نیز مشابه نسخه اوّل است، با کمى اشکال در کتابت. بنابراین در تصحیح رساله حاضر، نسخه اوّل اساس قرار گرفته است و موارد اختلاف با نسخه دوم در پاورقى ثبت شده است. مواردى که در نسخه دوم نبوده با علامت (-) و کلمات و عباراتى که اضافه بوده است با علامت (+) در پاورقى نوشته شده است.

لازم به تذکر است که بخش منطق رساله حاضر به کوشش آقاى دکتر ابراهیم دیباجى چاپ و منتشر شده است که از متن تصحیح‏‌شده ایشان پس از تطبیق مجدد با متن و اندکى جابه‌جایى و ذکر برخى موارد در پاورقى، استفاده شده است»

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.