خريدة القصر و جريدة العصر
خريدة القصر و جريدة العصر اثر عمادالدين كاتب قزوينى 597ق است كه در زمينه شعر و ادبيات، در 20 جلد منتشر شده است. اين كتاب، تذكره شعرا و نويسندگان عرب مسلمان است كه سال‌ها منبع موثقى براى تذكره‌نويسان مسلمان بوده است.
| خریدة القصر و جریدة العصر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اثری، محمد بهجه (محقق و معلق)
عمادالدین کاتب، محمد بن محمد (نويسنده) سعید، جمیل (محقق) |
| ناشر | المجمع العلمي العراقي |
| مکان نشر | بغداد - عراق |
| سال نشر | 1375 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شاعران عرب
شعر عربی - تاریخ و نقد شعر عربی - قرن 5ق. - تاریخ و نقد شعر عربی - قرن 6ق. - تاریخ و نقد |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 20 |
| کد کنگره | PJA 2160 /ع8خ4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب مشتمل بر بيست جزء و چهار قسم است كه قسم اول در شش جزء اول، قسم دوم تا جزء نهم، قسم سوم تا جزء سيزدهم و قسم آخر نيز در ساير اجزاى كتاب آمده است. هر جزء كتاب در ذكر شعرا و بزرگان تعدادى از شهر مى‌باشد. در ابتداى بعضى از جلدهاى كتاب نيز مقدمه‌هايى از محقق كتاب و مؤلف ديده مى‌شود.
گزارش محتوا
اگرچه اين اثر شرح حال شعرا و نويسندگان است اما بسيارى از بزرگان كه عماد از آنها ياد مى‌كند در قرن ششم منصب حكومتى و گاه وزارت خلفا و سلاطين را دارا بوده‌اند؛ بنابراین در خلال بيان احوال آنها، به اطلاعات سودمندى از اوضاع سياسى و اجتماعى زمان مورد بحث مى‌توان دست يافت.
جلد نخست كتاب، به ذكر بزرگان و شعراى سرزمين عراق اختصاص يافته است. مؤلف پس از بحث درباره سرزمين عراق و اهميت اين سر زمين به شرح حال خلفاى عباسى از زمان حيات مؤلف مى‌پردازد و نخست از خليفه مستضىء(566-575ق) آغاز مى‌كند. پس از ذكر خلاصه‌اى از احوال و اوضاع زمان خلافت وى، نمونه‌هايى از اشعار وى را مى‌آورد.
سپس خلفاى پيش از وى را به ترتيب برمى‌شمارد و از هر كدام، ذكرى به ميان مى‌آورد و با نسب خليفه، مدت خلافت و سال وفات، ابياتى از سروده‌هاى آنان را متذكر مى‌شود. اين ترتيب تا خلافت مستظهر (487-512ق) ادامه مى‌يابد.
اين كتاب خصوصاً بخشى كه مربوط به اديبان و شاعران عربى‌گوى و عربى‌نويس ايرانى است، مورد توجه محققان ايرانى قرار گرفته است.
مفصل‌ترين شرح احوال و آثار شاعر و كاتب نابغه ايرانى حسين بن على طغرائى صاحب قصيده مشهور لاميه العجم را در اين كتاب مى‌توان يافت. عماد كاتب شيفته و مريد طغرائى است و از شهادت او با لحنى تأسف‌بار و حماسى ياد مى‌كند: «طغرائى از جمله كسانى است كه فضيلتش او را كشت و نجابتش وى را به تير هلاك گرفتار كرد». مسلماً اگر طغرائى به فارسى شعر مى‌سرود در مضمون‌آفرينى همتاى كمال اسماعيل و در فصاحت قرينه جمال‌الدين عبدالرزاق بود كما اين كه در قدرت كلام و تفكر بين شاعران عربى با متنبى قابل مقايسه است.
اين سؤال مطرح است كه با وجود رونق و گسترش ادبيات فارسى در قرن پنجم و ششم، چرا اديبان و شاعران ايرانى، به عربى مى‌سروده‌اند و مى‌نوشته‌اند؟ پاسخ اين است كه حكومت‌هاى غزنوى و سلجوقى تابع و يا هم‌پيمان خليفه بغداد بودند و اصرار در ترويج فرهنگ عربى داشتند، با آنكه در تشويق فارسى‌نويسان و فارسى‌سرايان نيز اهتمام مى‌ورزيدند.
از جمله نشانه‌هاى تأثيرات ادب فارسى و عربى نقل قالب‌ها و خصوصيات نظم فارسى به نظم عربى است، از جمله رباعى كه وزن و قالب آن اختراع ايرانى‌هاست به زبان عربى هم انتقال يافت. همچنين استعمال رديف در كنار قافيه كه در عربى سابقه نداشت، ولى عماد كاتب در اين كتاب چندين قطعه شعر با رديف ياساقى نقل كرده است.
وضعيت كتاب
در انتهاى برخى از مجلدات كتاب مانند جلد پنجم فهرست تراجم، اعلام، شعوب و قبائل، بلدان، اماكن، آيات، احاديث، امثال، لغت كتب و اشعار ذكر شده است. در انتهاى بعضى نيز تنها فهرست اعلام آمده است.در ابتدا يا انتهاى هر جلد نيز فهرست مطالب نوشته شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب