جمع الجوامع في النحو
| نام کتاب | جمع الجوامع في النحو |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | عبدالعال، نصر احمد (محقق)
سید، صبری ابراهیم (مقدمهنويس) سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | مکتبة الآداب |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1432 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE24815AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«جمع الجوامع في النحو»، اثر جلال‌الدين سيوطى، با تحقيق دكتر نصر احمد ابراهيم عبدالعال، كتابى است پيرامون برخى از مباحث علم نحو كه به زبان عربى و در سال 871ق، نوشته شده است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از دكتر صبرى ابراهيم السيد و نويسنده آغاز و مطالب در هفت كتاب، عرضه شده است.
گزارش محتوا
مطالب مقدمه صبرى ابراهيم السيد، به دو قسم تقسيم شده است:
قسم اول كه مباحث مطالعاتى در آن جاى گرفته است، داراى تمهيد و سه فصل، به شرح زير مى‌باشد:
در تمهيد، از حيات سياسى، اجتماعى و علمى مصر، در دوران زندگانى سيوطى (عصر مملوكى)، بحث شده است (صبرى ابراهيم السيد، ص 16).
فصل اول، به شخصيت‌شناسى سيوطى و زندگى‌نامه وى اختصاص داشته و در آن، اطلاعات مفيدى از قبيل: نام؛ نسب؛ زمان و محل ولادت؛ حيات علمى؛ شيوخ؛ شاگرادن؛ چگونگى اشتغال به تأليف؛ سفرهاى انجام‌گرفته؛ جايگاه علمى در علوم عصر خويش؛ قدرت علمى؛ اتهاماتى كه افرادى نظير سخاوى به وى زده‌اند و دفاع شوكانى از او؛ مناصبى كه وى در دوران زندگى خويش عهده‌دار آن‌ها بوده است؛ اخلاق؛ زهد؛ مكان، زمان و نحوه وفات و آثار و تأليفات سيوطى، ارائه گرديده است (همان، ص 33).
فصل دوم، مشتمل بر چهار مبحث زير مى‌باشد:
مبحث اول: در اين مبحث، روش و شيوه‌اى كه سيوطى در تأليف اثر خويش، آن را پى گرفته، توضيح داده شده است (همان، ص 50).
مبحث دوم: شواهدى كه سيوطى، براى تفهيم بهتر مطالب كتاب، از آن‌ها استفاده نموده، معرفى شده است كه عبارتند از: قرآن كريم، احاديث نبوى، اشعار و امثال و اقوال عرب (همان، ص 58).
مبحث سوم: مختص به معرفى مصادرى است كه نويسنده در تدوين اثر خود، از آن‌ها بهره برده است. وى در اين كتاب، از اقوال نحويون و علماى زيادى استفاده كرده كه تعداد آن‌ها به صد و پنجاه و نه عدد مى‌رسد (همان، ص 73).
مبحث چهارم: در اين مبحث، مذهب نحوى سيوطى مورد بحث و بررسى قرار گرفته است (همان، ص 77).
در فصل سوم، مسائل نحوى و صرفى موجود در «جمع الجوامع» در هشت مرحله بحث و به مواضع اختلافى و اتفاقى ميان سيوطى و ديگران، پرداخته شده است كه عبارتند از: مكتب بصره، نحويان بصره، مكتب كوفه، نحويان كوفه، نحويان اندلسى، نحويان بغدادى، نحويان مصرى و ديگر نحويان (همان، ص 85 تا 131).
قسم دوم كه مشتمل بر مباحث تحقيقاتى است، داراى سه مبحث زير مى‌باشد:
در مبحث اول، توثيق كتاب و نام آن، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است (همان، ص 134).
در مبحث دوم، روش و شيوه محقق در تحقيق اثر حاضر و اقدامات انجام‌گرفته، بيان شده است (همان، ص 136).
در مبحث سوم، از نسخ كتاب بحث شده است (همان، ص 138).
در مقدمه مؤلف، مباحث مقدماتى نحو، از جمله: كلمه و اقسام آن؛ خواص اسم؛ اقسام فعل؛ حالات مضارع و ماضى؛ اقسام حرف؛ كلام؛ تقسيم كلام به خبر و انشاء؛ جمله؛ قول؛ اعراب؛ مبنى و معرب؛ وجوه معتبر در شبه حرف؛ تقسيم حركات؛ انواع اعراب؛ اسامى غير منصرف؛ اسماء سته؛ مثنى؛ جمع؛ معرفه و نكره و... (مقدمه مؤلف، ص 1 - 61).
در كتاب اول كه پيرامون اركان جمله مى‌باشد، از مبتدا و خبر و نواسخ آن بحث به ميان آمده است (متن كتاب، ص 62).
كتاب دوم، در باره اجزايى از جمله مى‌باشد كه از اركان شمرده نشده و در اصطلاح، «فضله» ناميده مى‌شوند. اين موارد عبارتند از: مفعول‌به؛ مفعول مطلق؛ مفعول‌له؛ مفعول‌فيه؛ ظروف مبنى؛ مفعول‌معه؛ حال؛ تميز؛ منادى؛ مندوب؛ استغاثه، ترخيم؛ نواصب مضارع و... (همان، ص 111).
كتاب چهارم، در مورد مجرورات و آنچه كه به آن ملحق مى‌شود بوده و از جمله مباحث آن، مى‌توان به مبحث حروف جر؛ حروف قسم؛ اضافه؛ جوازم؛ حروف غير عاطفه و تنوين، اشاره كرد (همان، ص 178).
كتاب چهارم، به عوامل مؤثر در نحو اختصاص يافته و از جمله مباحث آن، عبارتند از: فعل لازم و متعدى؛ فعل متصرف و جامد؛ اسم مصدر؛ اسم فاعل؛ صيغه مبالغه؛ صفت مشبهه؛ افعل تفضيل؛ اسماء افعال؛ ظرف و مجرور؛ تنازع در عمل؛ اشتغال و... (همان، ص 223).
در كتاب پنجم، با توابع و عوارض تركيب (همان، ص 250) و در كتاب ششم، با ابنيه كلمه و در آخرين كتاب، با تصريف آشنا خواهيم شد (همان، ص 282).
از جمله مباحث مطرح‌شده در اين سه كتاب، عبارت است از: نعت؛ عطف بيان؛ تأكيد لفظى و معنوى؛ ثلاثى، رباعى و خماسى مجرد و مزيد؛ صحيح و معتل؛ تصغير؛ اشتقاق؛ ميزان صرفى؛ حروف زائده؛ ابدال؛ نقل؛ قلب و... (همان).
وضعيت كتاب
فهرست‌هاى مطالب، آيات، احاديث، امثال و اقوال عرب و تعابير آن‌ها، قوافى، قبايل، مذاهب نحوى و اعلام مذكور در متن، به همراه فهرست مصادر مورد استفاده محقق در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و مفصلى پيرامون برخى از كلمات و عبارات، داده شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
پیوندها
مطالعه کتاب جمع الجوامع في النحو در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور