دایرةالمعارف طب سنتی (گیاهان دارویی)

دايرةالمعارف طب سنتى (گياهان دارويى)، اثرى فارسى به قلم دكتر ابوالقاسم سلطانى، در معرفى گياهان دارويى و بيان خواص آنهاست.

دائرةالمعارف طب سنتی (گیاهان دارویی)
پدیدآوران	سلطانی، ابوالقاسم (نويسنده)
ناشر	ارجمند ج: 1, 2, 3
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1383 ش
چاپ	1
موضوع	پزشکی سنتی گیاهان دارویی - دایرةالمعارف‏ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏RS‎‏ ‎‏164‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏8‎‏د‎‏2

مؤلف هدف خود را از نگارش اين اثر چنين بازگو مى‌نمايد: «هدف از تدوين اين مجموعه، مشخص نمودن نام علمى گياهان، تطبيق اصطلاحات و واژه‌هاى قديم طبى با مفاهيم جديد، استفاده و درك صحيح دانش‌پژوهان از گنجينه‌هاى علمى مدون به زبان فارسى، نظير «الابنية عن حقايق الادوية»، «هداية المتعلمين»، «ذخيرة خوارزمشاهى»، «اختيارات بديعى»، «تحفه»، «مخزن الادويه» و كتب برگردان‌شده از عربى به فارسى، اصلاح كتبى كه در اين زمينه از عربى به فارسى ترجمه شده است، رفع اشتباهات چاپى و جاافتادگى‌هاى كتب قديم ضمن مقابله چاپ‌هاى مختلف، در دست داشتن كليدى براى داخل شدن در گنجينه‌هاى علمى قرون گذشته، آشنايى نسل جوان با گذشته پرافتخار و مفاخر علمى و بازيابى هويت ملى خود، تهيه منبعى براى پژوهشگران و محققان كه در آزمايشگاه‌هاى تحقيقاتى دارويى، فارماكولوژى و كلينيكى مشغول تحقيق مى‌باشند»

تاريخ پايان نگارش كتاب، تابستان 1383ش است.

ساختار

كتاب، در 3 جلد تنظيم شده است. در جلد اول، شرح 442 گياه، در جلد دوم نيز به همين اندازه و در جلد سوم، شرح 357 گياه آمده است.

گزارش محتوا

گياهانى كه شرح كامل آنها در اين جلد آمده است، به‌صورت زير قابل تفكيك مى‌باشد:

الف) گياهان مربوط به طب سنتى؛

ب) گياهان دارويى مفيد ايران (طب عوام و عطارى‌ها)؛

ج) گياهان پرورشى مفيد؛

د) گياهان دارويى خارجى.

دايرةالمعارف، برحسب نام علمى گياه، مرتب شده و نام مشهور گياه در طب سنتى، در سمت راست نام علمى در صدر آمده است.

در ابتدا شرح ظاهرى گياه و سپس تاريخچه و موارد مصرف گياه در طب سنتى پس از ذكر اسامى باستانى گياه، توسط پزشکان سنتى به ترتيب قدمت تاريخى آمده است و در حقيقت ترجمه، تفسير و خلاصه‌اى است از كتب دياسقوريدوس، الحاوى (جلدهاى 20 - 21 و 22)، ابنيه، هداية المتعلمين، صيدنه، قانون و... به اين ترتيب خواص و كاربرد گياه در امر درمان كه ديوسكوريد ذكر نموده، به‌طور كامل آمده است و در مورد پزشکان بعدى فقط موارد مصرف و خواص درمانى جديدى را كه هر پزشک بر مجموعه نظريات پيشينيان افزوده، ذكر شده است؛ به‌عنوان مثال، مندرجات كتاب مخزن الادويه درباره يك گياه، مجموعه‌اى است از آنچه پزشکان قبل از وى درباره خواص و اثرات درمانى گياه ذكر نموده‌اند به اضافه مطالبى كه به نقل از عقيلى خراسانى يا صاحب مخزن در دايرةالمعارف آمده است؛ بنابراين، علاوه بر جلوگيرى از اطاله مطلب، سابقه و تاريخ كاربرد يك گياه در بيمارى خاص نيز مشخص مى‌شود.

چنانچه يكى از خواص ذكرشده، توسط يك پزشک سنتى مورد قبول پزشکان بعدى واقع نشده و مردود باشد، در دايرةالمعارف منعكس شده است.

معادل كليه اصطلاحات، اسامى بيمارى‌ها، واژه‌هاى نامأنوس، تفسير و در متن وارد و اصل در تحشيه با ذكر توضيحات لازم آمده است و در مورد اشتباهات و نقايص موجود در منابع قديم مورد استفاده نيز همين شيوه به كار رفته است.

پس از تاريخچه، تركيبات شيميايى و موارد مصرف امروزى گياه شرح داده شده است. در پايان هر مبحث فقط منابع قديمى با ذكر شماره صفحه و با استفاده از علائم و اختصارات (مانند تت: ترجمه و تلخيص) آمده كه در صفحه جداگانه ملاحظه مى‌شود.

حتى المقدور سعى شده است كه ساده‌نويسى رعايت شود تا مشكلى بر مشكل، افزوده نشود. براى استفاده از دايرةالمعارف دانستن كد گياه لازم مى‌باشد كه در فهرست واژه‌نامه مقابل نام گياه موردنظر آمده و با داشتن كد به آسانى مى‌توان آن را در دايرةالمعارف و واژه‌نامه پيدا نمود.

مؤلف، در تدوين اين دايرةالمعارف، با مشكلات فراوانى روبه‌رو بوده است، از جمله:

1. مشخص نبودن نام علمى گياهان، چرا كه اسامى گياهان به‌صورت معرب از يونانى و رومى، هندى، نبطى، سريانى، بربرى و... در كتب قديم آمده است؛
2. گياهان هم‌نام: در كتب قديم طبى، اغلب، تحت يك نام، چندين گياه آمده كه تفكيك و شناسايى آنها مشكل است و ايجاد سردرگمى و شبهه مى‌نمايد؛
3. تغيير نام گياهان در طول تاريخ؛
4. تغيير مفاهيم يا اطلاق نام سنتى گياه به گياه ديگر؛
5. اشتباهات محققان، مترجمان و مؤلفان؛
6. وجود اشتباهات، اضافات و كسرى‌ها در كتب قديم طبى.

بااين‌حال، وى كتب مربوط به طب سنتى را جمع‌آورى نموده است و در كنار تنظيم اطلاعات هر گياه به‌صورت يك مقاله، بسيارى از اين مشكلات را در حد توان خويش برطرف كرده است.

اين اثر، منبعى مفيد و درعين‌حال، قابل اعتماد براى كسانى است كه علاقه‌مند پيگيرى‌هاى تخصصى در زمينه طب سنتى‌اند. از سويى زبان ساده و قابل فهم آن، استفاده از اين اثر را براى كسانى كه چندان تخصصى در اين زمينه ندارند، هموار مى‌سازد.

همچنين تطبيق نام امروزين و علمى هر گياه با اسامى كهن آن، فايده اين اثر را به‌عنوان يك منبع گياه‌شناسى دوچندان مى‌كند.

وضعيت كتاب

كتاب، در سه جلد (جلد اول: 426 صفحه، جلد دوم: 535 صفحه، جلد سوم: 505 صفحه)، به سال 1383 توسط دانشگاه علوم پزشکى و خدمات درمانى (تهران)، چاپ و منتشر شده است.

در پايان جلد اول و سوم كتاب، فهرست منابع مقاله تنظيم شده است.

فهرست موضوعات هر جلد در ابتداى آن آمده است.

پاورقى‌هاى اين اثر، دربرگيرنده آدرس منابع و مآخذ مورد استفاده، توضيح واژگان، اشاره به اغلاط و تصحيفات منابع است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.