تفسیر النسفي

تفسير النسفي (مدارك التنزيل و حقائق التأويل) اثر عبدالله بن احمد نسفى (متوفى 710ق)، از جمله تفاسير عربى قرن هفتم مى‌باشد كه با تحقيق شيخ مروان محمد الشعّار منتشر شده است.

تفسیر النسفي
پدیدآوران	شعار، مروان محمد (محقق) نسفی، عبدالله بن احمد (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	مدارک التنزیل و حقائق التاویل
ناشر	دار النفائس
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1416 ق یا 1996 م
چاپ	1
موضوع	تفاسیر اهل سنت - قرن 7ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏95‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏5‎‏م‎‏4
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اين تفسير، يكى از كتب معتبر در حوزه تفسيرى اهل سنت و خصوصاً مكتب كلامى «ماتريدى» به حساب مى‌آيد. اين اثر، اگر چه از ارزش و جايگاه نسبتاً قابل توجهى در ميان پيروان اين مكتب برخوردار است ولى با اين حال، كمتر مورد بررسى و نقد علمى قرار گرفته است..

ساختار

كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده، آغاز و مطالب در چهار جلد، تنظيم شده است.

نويسنده در اين اثر، از روش تفسير قرآن به قرآن، روش عقلى و اجتهادى و روش روايى، كه شامل تفسير قرآن به وسيله روايات پيامبر(ص)، اهل‌بيت(ع) و سخنان صحابه و تابعان مى‌باشد، بهره برده است..

از خلال مباحث اين كتاب، مى‌توان دريافت كه نويسنده، از پانزده كتاب در علم بلاغت و ادب، تأويلات قرآنى، اعراب قرآن، اصول و فروع فقه، تفسير و قراءات استفاده كرده است. نويسنده در متن كتاب به اختصار به اين منابع اشاره كرده كه در مقدمه محقق توضيح آن آمده است..

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، ابتدا روش نسفى در تفسيرش توضيح داده شده و سپس، به ترتيب، به مباحث زير پرداخته شده است: مصادر نويسنده، رموز به كار رفته در كتاب، اقدامات تحقيقى صورت گرفته در كتاب، نسخ كتاب و مصادر و مراجع مورد استفاده محقق. در پايان اين مقدمه، زندگى‌نامه مختصرى از نويسنده، ارائه گرديده است..در مقدمه نويسنده نيز به موضوع كتاب اشاره شده است..

اين تفسير نسبتاً جامعى به حساب مى‌آيد و مؤلف آن، در اين كتاب، مهم‌ترين مبانى، اصول و قواعد مختلف تفسيرى را به‌كار گرفته است. نسفى به عنوان يك مفسر قرآن و محقق متعهد به اصول اسلامى، به مهم‌ترين مبانى تفسير قرآن يعنى وحى الهى بودن قرآن، قابليت فهم و تفسير آن و عصمت پيامبر اسلام(ص) در ابلاغ قرآن، توجه داشته است..

برخى از اصول تفسيرى مورد استفاده نسفى عبارت است از: جواز تأويل و حمل برخلاف ظاهر، در نظر گرفتن قواعد ادبيات عرب، وجود بطن در آيات قرآنى و امكان راه‌يابى به آن. همچنين او در تفسير آيات، از قواعدى مانند اخذ: به عموم لفظ به جاى توجه به خصوص مورد، دلالت امر بعد از نهى به اباحه و افاده عموم به‌وسيله نكره‌اى كه با وصف عام توصيف شده، استفاده كرده است..

بررسى كتاب نسفى نشان مى‌دهد كه او در تفسير آيات، تلاش نموده تا گرايش‌هاى كلامى، فقهى، ادبى و علمى خود را نشان دهد. اما در خصوص سبک بيان نسفى در اين تفسير مى‌توان گفت كه اين كتاب، يك تفسير ترتيبى كامل، در حجم متوسط و جامع است كه به‌دليل مهارت‌هاى ادبى مؤلف، به‌صورت مزجى و براى مخاطب خاص يعنى دانشمندان و مفسران، تدوين يافته است..

از جمله ويژگى‌هاى اين اثر، آن است كه نويسنده در تفسير خود، از رموز و اصطلاحات خاصى در اشاره به قراءات، اعلام، فقه و... استفاده كرده است كه از جمله اهم آن‌ها، عبارتند از:

1. مكى؛ كه اشاره دارد به علماى مكه مانند ابن كثير و مجاهد.
2. مدنى؛ كه به علماى مدنى مانند يزيد، نافع، شيبه و اسماعيل اشاره دارد.
3. بصرى؛ مانند عاصم الجحدرى.
4. شامى؛ مانند ابن عامر و الذمارى و شريح..

از ديگر ويژگى‌هاى منحصر به فرد اين كتاب، كه بر ارزش و اعتبار آن مى‌افزايد، آن است كه محقق، در تحقيق و تصحيح اين اثر، از كتب و آثار بسيارى استفاده كرده است كه مى‌توان آن‌ها را در چهار دسته زير، تقسيم كرد:

الف) كتب تفسير و علوم قرآن؛ از جمله:

1. إسرائيليات و الموضوعات في كتب التفسير؛ محمد بن محمد ابوشهبة.
2. أسباب النزول؛ سيوطى.
3. أسباب النزول؛ واحدى نيشابورى.

ب) كتب حديث و علوم حديث؛ از جمله:

1. الإحسان بترتيب صحيح ابن حبان؛ علاء‌الدين بن بلبان.
2. الأدب المفرد؛ امام بخارى.
3. أسنى المطالب في أحاديث مختلف المراتب؛ محمد درويش الحوت.

د) كتب تاريخ و تراجم؛ از جمله:

1. أسد الغابة في معرفة الصحابة؛ ابن اثير.
2. الإصابة في تمييز الصحابة؛ ابن حجر.
3. الأعلام؛ خيرالدين زركلى.

د) كتب لغت و علوم مختلف ديگر؛ از جمله:

1. تنزيل الآيات على الشواهد من الأبيات؛ محب‌الدين افندى.
2. القاموس المحيط؛ فيروزآبادى.
3. كشف الظنون عن أسامى الكتب و الفنون؛ حاجى خليفه..

وضعيت كتاب

فهارس هر جلد، در انتهاى همان جلد، جاى گرفته است. اين فهارس شامل فهرست شواهد سوره‌ها، ادله قرآنى و مطالب مى‌شود.

در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. فيض الله اف، خيرالله، «بررسى مبانى، اصول، روش‌ها و گرايش‌هاى تفسير نسفى در مدارك التنزيل و حقائق التأويل»، مركز اطلاعات و مدارك اسلامى، معاونت پژوهشى، دفتر تبليغات اسلامى، 1391، آدرس اينترنتى:

http://www.icnc.ir/index.aspx?pid 289&metadataId 8a0ff6cf-08b2-4aea-b7e4-5ab79b89ad02.