جالينوس الصناعة الصغيرة
الصناعة الصغيرة تأليف جالينوس از جمله آثارى است كه از مكتب طبى يونانى به دست ما رسيده است. اين اثر را حنين بن اسحاق عبادى به عربى برگردانده است. جالينوس در ابتداى اين اثر به مسلك‌ها و مذاهب طبى اشاره مى‌كند و سه مسلك عمده طبى را ذكر مى‌نمايد كه عبارتند از:
- مسلك عكس و تحليل؛
- مسلك تركيب كه بر خلاف مسلك اول است؛
- مسلك تحليل حد كه وى نگارش اين اثر بر اساس مكتب و مسلك سوم است.
| جالینوس الصناعة الصغیرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جالینوس (نويسنده)
حنین بن اسحاق (مترجم) سالم، محمد سلیم (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | الصناعه الصغیره |
| ناشر | الهیئة المصریة العامة للکتاب |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1988 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R 128/3 /ج2م8 1367 |
جالينوس دراين گفتار، كه در حكم مقدمه اين اثر است، چنين ادعا مى‌كند كه مطالب اين اثر خلاصه و نتيجه تحقيقات او دركتاب‌هاى ديگر است خلاصه‌اى بدون نقد و ابرام‌ها و مناقشات متعدد.
ساختار
جالينوس بحث در اين كتاب را با تعريفى از طب شروع مى‌كند و با ذكر قيد صحت و مرض در تعريف آن، مطالب كتاب را حول صحت و مرض مطرح مى‌كند.
وى از اسباب صحت، اسباب مرض و نيز حالت سومى كه جالينوس آن را حالت ميانه بيمارى و تندرستى مى‌داند، سخن به ميان مى‌آورد. وى در ادامه به ذكر علائم اين سه حالت (بيمارى و تندرستى و حالت ميانه) مى‌پردازد.
آنگاه بحث را با مطالبى پيرامون اعضاى بدن و مزاج آنها پى مى‌گيرد.
وى مباحث مطرح شده را يكى پس از ديگرى ادامه مى‌دهد و از آنجا كه مسائل مطرح شده در اين اثر را به اختصار بازگو مى‌كند تفصيل آن را به كتاب‌هاى ديگرش از جمله حيلة البرء [۱] ، كتاب المزاج [۲] ، كتاب علاج التشريح [۳] حواله مى‌دهد.
گزارش محتوا
«الصناعة الصغيرة» جالينوس على‌رغم آن‌كه از اولين نگاشته‌هاى طبى است كه به دست ما رسيده و نظم و ترتيب چندان مرسومى ندارد، با اين حال از جمله مهم‌ترين منابع پزشکى قديم شمرده مى‌شود. از اين‌رو حنين بن اسحاق (طبيب مشهور دوران عباسى) آن را به عربى ترجمه مى‌نمايد و يا پزشک مشهور مصرى على بن رضوان مشهور به ابن رضوان شرحى مفصل بر آن مى‌نگارد.[۴]
اهميت اين اثر را مى‌توان در اين امور خلاصه كرد:
- قدمت اين اثر: شناخت يك علم بسته به شناخت منابع اوليه و چگونگى تدوين آن است. كتاب الصناعة الصغيرة مى‌تواند راهگشاى محققين تاريخ علم پزشکى باشد.
- جالينوس از بزرگترين پزشکان يونان است و نظريات پزشکى او درقرن‌هاى بعد نيز مورد توجه پزشکان بزرگ و صاحب نظر همانند محمد بن زكرياى رازى و ابن سينا قرار گرفته است. حتى پزشکان بعد از ابن سينا همانند حكيم ارزانى در الطب الاكبر و حكيم مير محمدحسین عقيلى خراسانى در خلاصة الحكمة نيز گه گاه سخنان جالينوس را نقد و تقرير مى‌كنند و اين نشان‌گر اهميت و جاودانگى نظريات جالينوس است.
- از آنجا كه متن اين اثر توسط مترجم و پزشک بزرگ دوران عباسى، حنين بن اسحاق از يونانى به عربى ترجمه شده است. مقايسه اين متن با متن يونانى اثر در مسأله ترجمه و تاريخ ترجمه قابل توجيه و بررسى است.
وضعيت كتاب
اين اثر ارزنده به همت آقاى دكتر محمد سليم سالم و بر اساس نسخه‌هاى خطى و نيز ترجمه‌ها و شروح اين رساله و نيز مقابله آن با متن يونانى آن تصحيح و تحقيق شده است.
مصحح در مقدمه‌اى كه نگاشته مباحث مطرح شده و شيوه تصحيح اين رساله را توضيح مى‌دهد. تدوين فهرست اعلام و كتب وارده در متن و نيز فهرست موضوعى از جمله ديگر كارهاى محقق اين نگاشته است.
پاورقى‌هاى اين اثر به اختلاف نسخ و گاه بيان نكته‌اى مرتبط با متن اختصاص دارد.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب