نجدی، محمد بن عبدالله
«محمد بن عبدالله بن حميد نجدى»، از حنابله سرشناس و برآمده از خاندانى علم‌پرور و مشهور در مخالفت با وهابيت است كه در ابتدا جذب وهابيت شد. همين ارتباط اوليه با عقايد وهابيت، بعدها منجر به كارآيى قابل توجه روش‌هايش در مقابله با انديشه ابن عبدالوهاب گرديد. او تلاش كرد به‌جاى رسم معمول آن زمان در نگارش رسائل و رديات متعدد بر آراء وهابى، زمينه‌هاى مشروعيت عقايد آنها را از بين ببرد. در همين راستا با نگارش اثر مشهور خود تحت عنوان «السُحُب الوابلة في ضرائح الحنابلة» كه در دسته‌بندى متون اسلامى، جزء متون طبقات‌نگارى محسوب مى‌شود، ثابت كند كه عقايد ابن عبدالوهاب با هيچ‌يك از آراء حنابله بزرگ در تاريخ اسلام هم‌خوانى و تطابق ندارد. او در اين كتاب و در قالب تراجم حنابله بزرگ كه پنج قرن را پوشش مى‌داد، به تحليل آراء و مواضعى از ايشان پرداخت كه در تضاد با انديشه‌هاى ابن عبدالوهاب قرار داشتند. از اين رهگذر، روش تأثيرگذار وى را مى‌توان «مواجهه غير مستقيم» دانست[۱]
| نام | نجدی، محمد بن عبدالله |
|---|---|
| نام های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1295 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | السحب الوابلة علی ضرائح الحنابلة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE4196AUTHORCODE |
وى در سال 1236 در شهر عنيزه متولد شد. خاندان مادرى وى آل تُركى، عشيره‌اى علم‌پرور در عنيزه بود كه دو تن از مخالفين برجسته وهابيت نيز از آن برآمدند. محمد برخلاف سنت خانوادگى‌اش، در ابتدا به عقايد وهابيت جذب شده بود. او با شور و شوق فراوانى در محضر درس دو شيخ وهابى حاضر مى‌شد و از آنان درس مى‌آموخت. ديرى نگذشت كه ابن حميد به تبع رسم علم‌اندوزان آن زمان نجد، راه حجاز و شامات را در پيش گرفت. او در مكه، در حاشيه آشنايى با يكى از علماى برجسته ضد وهابى به شكلى غير مستقيم درگير منازعه كلامى علماى وهابى بر سر ارزشمندى فقهى «قصيدة البردة»، منظومه‌اى صوفيانه در مدح پيامبر(ص) شد[۲]
ابن حميد در اثناى حضور در مكه به دليل زمينه‌هاى خاندانى مشخص و حضور در محافل ضد وهابى مكه كه روابط خوبى با والى عثمانى داشتند، به سمت مفتى حنابله در مكه منصوب شد. عوامل متعددى در اين انتصاب مؤثر بود: اولاً موطن وى عنيزه كه سابقه طولانى در دشمنى با عقايد وهابيت داشت؛ ثانيا انتساب وى به خاندان تركى كه در ضديت با وهابيت شهير بودند؛ ثالثا سفرهاى متعدد وى به عراق، شام و حجاز كه زمينه را براى آموزش تحت نظر علماى حنبلى ضد وهابى فراهم كرده بود. اساسا همين ارتباطات گسترده با حنابله مناطق متعدد، ابن حميد را به فكر نگارش اثر طبقات‌نگارى ارزشمند «سحب الوابلة» انداخت. وجه اهميت شخصيت و جايگاه ويژه ابن حميد براى محققان تاريخ شبه جزيره‌ى عربى، اثر تراجم‌نگارى مهم وى در معرفى علماى حنبلى شبه جزيره از قرن دهم هجرى به بعد است. در واقع اين اثر، ذيلى است بر اثر ابن رجب كه همو نيز ذيلى بر اثر ابن ابى‌يعلى محسوب مى‌شود[۳]
اساتيد
1. عبدالله بن عبدالرحمن ابابطين؛
2. على بن محمد راشد؛
3. محمد بن حمد هديبى؛
4. عبدالجبار بن على بصرى؛
5. احمد بن عثمان بن جامع؛
6. محمد بن على سنوسى؛
7. احمد زينى دحلان؛
8. محمد بن مساوى اهدل زبيدى؛
9. احمد دمياطى مكى؛
10. محمود شكرى بن عبدالله آلوسى؛
11. عابد سندى؛
12. عبدالرحمن بن محمد بن عبدالرحمن كزبرى (الصغير)؛
13. عثمان دمياطى؛
14. عثمان بن عبدالله نابلسى؛
15. ابراهيم سقا ازهرى؛
16. احمد لبدى نابلسى[۴]
شاگردان
1. پسرش شيخ على بن محمد بن حميد؛
2. صالح بن عبدالله بسام؛
3. خلف بن ابراهيم بن هدهود نجدى عنيزى مكى؛
4. ابراهيم بن خليل تونسى؛
5. عبدالحى بن عبدالحليم لكنوى انصارى هندى، ابوالحسنات؛
6. على بن سليمان دمنتى بجمعونى مغربى؛
7. عبدالله ابوالخير مِرداد؛
8. ابراهيم بن سليمان خنكى مكى؛
9. على بن عايض عنيزى؛
10. عبدالكريم بن صالح بن شبل؛
11. عبدالله بن صالح بن شبل؛
12. محمد بن عبدالكريم بن شبل؛
13. مبارك آل مساعد بسام مولاهم؛
14. صالح بن دخيل بن جارالله من آل سابق[۵]
آثار
1. السحب الوابلة على ضرائح الحنابلة؛
2. حاشية على شرح المنتهى؛
3. غاية العجب في تتمة طبقات ابن رجب؛
4. ملخص بغية الوعاة؛
5. جمع حواشي الخلوتي على الإقناع و شرحه؛
6. إجازه كتبها لتلميذه مصطفى بن خليل تونسي؛
7. قرة العين في الرد على أبابطين؛
8. النعت الأكمل؛
و...[۶]
وى در روز يك‌شنبه دوازدهم شعبان 1295ق در شهر طائف بدرود حيات گفت و در مقبره‌اى واقع در قسمت شمالى مقبره ابن عباس دفن گرديد[۷]
پانويس
منابع مقاله
1. نجدى، محمد بن عبدالله بن حميد، «السحب الوابلة على ضرائح الحنابلة»، تحقيق بكر بن عبدالله ابوزيد و عبدالرحمن بن سليمان، بيروت، انتشارات رسالت، 1416ق1996/م.
2. رفيعى، محمدحسين، «محمد بن حميد و تصويرى متفاوت از دعوت وهابى»، برگرفته از پايگاه اينترنتى هيستورى لايب، تاريخ انتشار روى سايت: 1393/08/03، به آدرس اينترنتى:
http://historylib.com/index.php?action article/view/1555.