خدا و امامت

خدا و امامت، اثر آیت‎الله جعفر سبحانی، درباره یکی از اصول دین اسلام (به اقرار نویسنده در صفحه 9) است که توسط رضا استادی گردآوری شده است.

خدا و امامت

نام کتاب	خدا و امامت
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده) استادي، رضا (خلاصه کننده)
زبان	فارسي
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏223‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏2‎‏خ‎‏4
موضوع	امامت
ناشر	دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، مرکز انتشارات
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1362ش ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE17775AUTOMATIONCODE

در واقع این اثر، فصل پنجم کتاب «عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل» است که شامل درس‎های هشتاد‎و‎یک تا یک‎صد از آن کتاب می‎شود و آیت‎الله استادی آن را خلاصه و منتشر نموده است.

نویسنده معتقد است که امامت، ابعاد گوناگونی دارد. او در این کتاب سعی نموده دو بحث ماهیت حکومت اسلامی و شیوه فرمانروایی پس از درگذشت پیامبر(ص) تا عصر ما و مرجع اخذ احکام و پناهگاه امت در مشکلات فکری و عقیدتی آنان را مطرح کند.

ساختار

کتاب، مشتمل است بر پیشگفتار و بیست درس در باب امامت.

گزارش محتوا

برای آشنایی با محتوای این کتاب توجه به نکات زیر ضروری است: الف)- نویسنده در درس اول می‎گوید: امامت در مکتب تشیع، جزء اصول دین بوده و در ردیف توحید و نبوت و معاد قرار دارد. او می‎گوید: وظایف امامت، امتداد وظایف رسالت پیامبر(ص) است، هرچند با درگذشت پیامبر(ص) باب نزول وحی بسته می‎گردد؛ ولی بیان اصول عقاید و تشریح فروع احکام و حکومت و حاکمیت باید از طرف خدا تعیین شود.

ب)- در مکتب شیعه، فلسفه بعثت پیامبران، با فلسفه نصب و تعیین امام از طرف خدا یکی است؛ بنابراین علم وسیع و گسترده و عصمت از شرایط اساسی امام است و شناسایی چنین فردی جز از راه وحی امکان‎پذیر نیست؛ لکن این عقیده اختصاص به شیعه دارد و دیگر مذاهب اسلامی نظری متفاوت دارند؛ بنابراین دو «مکتب» در میان مسلمانان ظهور کرد و انشعابی در میان آنان پدید آمد و هرکدام به‎گونه‎ای از عقیده خود دفاع کردند.

ج)- نویسنده، معتقد است که دفاع از مذهب و مکتب فکری نباید باعث اختلاف شود؛ زیرا این دو گروه (شیعه و اهل سنت) از نظر عقاید و اصول و فروع دین، مشترکات بسیار فراروانی دارند که باعث اتحاد آن‎ها می‎شود.

د)- آیت‎الله سبحانی وظیفه امام را در مکتب شیعه علاوه بر تأمین عدالت اجتماعی، تحکیم امنیت و گسترش اسلام، دو مورد دیگر نیز می‎داند: بیان اصول و فروع اسلام و رفع هر نوع نیازمندی‎های علمی و فکری و سیاسی جامعه و صیانت دین از هر نوع تحریف به جهت اینکه معارف و احکام دین به‎صورت دست‎نخورده به دست مردم برسد.

ه)- او بعد از ذکر منشأ اختلاف بین شیعه و اهل سنت در موضوع امامت با هشت سؤال، مسئله رهبری پس از پیامبر(ص) را مورد بررسی قرار می‎دهد و در پایان می‎گوید: اینجاست که مسئله امامت از نظر تجزیه‎وتحلیل، ابعاد گوناگونی پیدا کرده و در علوم مختلفی مانند تاریخ، سیاست، جامعه‎شناسی، تفسیر و حدیث، ریشه پیدا می‎کند. هر فردی مطابق رشته علمی خود می‎تواند در این مسئله قضاوت و داوری کند.

و)- نویسنده در ادامه می‎نویسد:

1. اگر به‎راستی رشد عقلی و فکری و دینی مسلمانان به حدی رسیده باشد که لیاقت و شایستگی آن را داشتند که حافظ اصول و مبانی فکر و عقیدتی اسلام باشند؛
2. اگر فروع و احکام اسلام آن‎چنان روشن و آشکار بود و یا اطلاع و آگاهی آنان در این مسائل به حدی بود که می‎توانستند حق را از باطل تشخیص دهند؛
3. اگر احادیث پیامبر یکجا و دربست در اختیار آنان بود که با مراجعه به آن بتوانند حدیث صحیح را از مجعول و افکار اسرائیلی و مسیحی را از اسلام بازشناسند.

در این صورت، از یک‎جهت امت از وجود امام معصوم بی‎نیاز می‎شد؛ زیرا فرض این است که خود امت می‎توانست بر مشکلات خود فائق و پیروز گردد.

ز)- نویسنده، سیاست خارجی و داخلی اسلام را از عوامل مؤثر در تعیین نوع رهبری (انتخابی یا انتصابی) می‎داند و می‎گوید: در سال‎های آخر عمر پیامبر، دشمنان سه‎گانه (روم، ایران و منافقین) از خارج و داخل، موجودیت حکومت جوان اسلام را تهدید می‎کردند و بیم آن می‎رفت که دشمنان دست ‎به ‎دست هم بدهند و قدرت‎های بزرگ و کوچک، بسان اضلاع مختلف یک مثلت، روی‎ هم بریزند و بر محیط اسلامی بتازند. در همین اوضاع، تعیین رهبر سیاسی، به وحدت کلمه کمک فراوانی می‎نماید؛ درصورتی‎که واگذاری گزینش رهبر پس از درگذشت، به امتی که کانون اختلاف و احقاد دیرینه است، مایه تشتت و تفرق و ایجاد ضعف و سستی در سنگر دفاعی و رهبری اسلام است.

ح)- پیامبر در مدت اقامت ده ساله خود در مدینه، در بیست‎وهفت نبرد که برخی از آن‎ها بیش از یک ماه طول کشید، شرکت نمود و نیز برای خنثی و یا درهم کوبیدن توطئه‎های ضد اسلامی، حدود پنجاه‎وپنج سریه ترتیب داد؛ بنابراین بخش اعظمی از وقت پیامبر صرف مسائلی همچون مراقبت از اوضاع مسلمانان و مرزهای اسلام گردید و زمان برای آموزش معارف و احکام اسلام به حد کافی وجود نداشت؛ علاوه بر آن پیامبر در میان مردمی به نبوت رسید که فاقد هر نوع قانون اخلاقی و اجتماعی بودند و یکی از بی‎بندوبارترین ملل جهان بشمار می‎رفتند. آشنا ساختن چنین ملتی به کلیه قوانین و رموز اخلاقی و اجتماعی در مدت کم، امکان عادی نداشت و نیز چون پیامبر اسلام، خاتم پیامبران و آیین او آخرین شریعت آسمانی است، باید تمام آنچه را که بشر ممکن است تا روز قیامت به آن نیاز داشته باشد، در اختیار او بگذارد و او را از هر قانون بشری و تقنین آسمانی بی‎نیاز سازد؛ بنابراین حاکم در حکومت اسلامی نمی‎تواند یک فرد عادی باشد؛ بلکه باید این فرد بسان پیامبر دارای علمی گسترده و در برابر هر نوع خطا و اشتباه که موجب سلب اعتماد مردم می‎گردد، مصون و بیمه باشد.

ط)- مسئله هجوم فکری و ایجاد شک و تردید و رد و نقد آراء و عقاید اسلامی، با گسترش اسلام در اطراف جهان و ترجمه کتاب‎های فلسفی و علمی و آمیزش مسلمانان با ملت‎های روم و یونان توسعه و گسترش یافت و عناصر ضد اسلامی که رسماً از الحاد و انکار مقدسات، طرف‎داری می‎کردند، در برابر مسلمانان به ‎صف‎آرایی پرداختند و نام برخی از آنان، مانند «عبدالکریم بن ابی‎العوجاء» و «ابوشاکر دیصانی» و «عبدالملک بصری»، در صفحات تاریخ و کتاب‎های کلام و مناظره ضبط گردیده است؛ بنابراین آیا می‎توان گفت که پیامبر اسلام، برای حفظ اسلام از خطر نفوذ افکار بیگانگان، فکری نکرد....

ی)- آیت‎الله سبحانی می‎گوید: دلایل نقلی گواهی می‎دهند که مسئله رهبری در زمان پیامبر اکرم(ص)، قیافه انتصابی از جانب خدا داشته و پیامبر عالی‎قدر، به‎طور مکرر به مردم می‎گفت: تعیین جانشین، مربوط به خداست، او هرکس را انتخاب کند، همان رهبر خواهد بود و اختیار این موضوع، نه در دست من و نه در دست امت است. نویسنده برای این مدعایش دو گواهی تاریخی می‎آورد.

ک)- نویسنده در ادامه از فواید وجود امام منصوب از طرف خداوند، سخن به میان می‎آورد. تکامل روحی امت اسلامی و تداوم حکومت الهی از جمله آن فواید است.

ل)- آیت‎الله سبحانی در درس یکم تا دوازدهم، مسئله لزوم نصب امام و تعیین رهبر معصوم از جناب خدا را مورد بررسی قرار داده و دلایل آن را ذکر کرده است و در درس سیزدهم تا هجدهم، ادله نقلی مأخوذ از قرآن و روایات را ارائه نموده است. از میان آیات شریفه، آیه انذار (سوره شعراء، آیه 214) و آیه ولایت (مائده، 55) را بعد از ذکر شأن نزول آنها شرح ‎داده و از میان احادیث، حدیث منزلت، ثقلین، سفینه نوح و غدیر را از لحاظ سند و محتوا بررسی کرده است.

م)- در درس نوزدهم به امامت ائمه دوازده‎گانه با توجه به منابع اهل سنت اشاره شده و در درس پایانی، سکوت امام علی(ع) که نویسنده از آن به سکوت شکوهمند یاد کرده، مورد بررسی قرار گرفته است.

وضعیت کتاب

فهرست محتویات در ابتدای کتاب آمده است.

آدرس آیات و منابع روایات و اقوال در پاورقی‎ها ذکر شده است.

منابع مقاله

1. متن کتاب.
2. سبحانی، جعفر، «عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل»، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، اول، 1379.