اسماعيليان در تاريخ

اسماعيليان در تاريخ، ترجمه مقالات و آثار گروهى از محققين شرق و غرب پيرامون فرقه اسماعيليه است كه به قلم «يعقوب آژند» به فارسى برگردان شده است.

اسماعیلیان در تاریخ

نام کتاب	اسماعیلیان در تاریخ
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	ماسینیون، لویی (نويسنده) هاجسن، مارشال گودوین سیمز (نويسنده) فیضی، آصف (نويسنده) لوئیس، برنارد (نويسنده) حمدانی، عباس (نويسنده) ایوانوف، ولادیمیر آلکسی یویچ (نويسنده) آژند، یعقوب (مترجم)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏855‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏ ‎‏1363
موضوع	اسماعیلیه ایران - تاریخ - اسماعیلیان، 483 - 654ق. فاطمیان - تاریخ - 297 - 567ق. ناصر خسرو، 394 - 481ق. - نقد و تفسیر
ناشر	مولی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1363 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE19088AUTOMATIONCODE

ساختار

کتاب، مشتمل بر مقدمه مترجم و هفت بخش است كه گاه در ضمن فصل‌هايى نگارش شده و گاه مانند بخش پنجم فاقد هرگونه عنوان فرعى است.

مباحث اين کتاب از منابع مختلف جمع‌آورى شده و به‌صورت سال‌شمارى تاريخ اسماعيليان تنظيم گرديده است.

گزارش محتوا

کتاب با نمودارى درباره نهضت اسماعيليان در جهان اسلام آغاز شده است. اين نهضت كه از حدود سال 148ق، پس از فوت اسماعيل پسر امام صادق(ع) به وقوع پيوست، در مناطق مختلف جهان اسلام با استفاده از فرهنگ بومى هر منطقه، صبغه محلى خاصى به خود گرفت. حركت‌هاى سياسى و نظامى آنان در پى دعوت گسترده‌اى انجام شد كه باعث توسعه و نفوذ آن در مناطق مختلف دنياى اسلام گرديد. آنان از عراق، خوزستان، سوريه، مصر و يمن گرفته تا خراسان، ماوراءالنهر، آسياى ميانه و هند را زير پوشش تبليغى خود گرفتند و در هر ناحيه، دولتى تشكيل دادند كه بنا به دلايل فرهنگى، جغرافيايى و سياسى و غيره متمايز از يكديگر بود.

در اين کتاب سعى شده حركت‌هاى سياسى، نظامى، فكرى و اجتماعى اسماعيليان در سرتاسر جهان اسلام، از ديدگاه اسماعيلى‌شناسان معروف، مورد بحث و بررسى قرار گيرد كه به ترتيب بخش‌هاى کتاب به‌اختصار گزارش مى‌شود:

1. «پيدايش اسماعيليه، بررسى زمينه تاريخى خلافت فاطمى»: ترجمه کتاب برنارد لويس، با عنوان msiliamsI fo snigirO ehT است.

   در اين بخش از کتاب در ضمن چهار فصل، چگونگى ايجاد فرقه اسماعيليه، قرامطه بحرين و اهميت اجتماعى بحرين مورد بررسى قرار گرفته است.

2. «دولت قرامطه»: نوشته لوئى ماسينيون است كه در زمينه عرفان و تفكر اسلامى مطالعات عميقى دارد. در خصوص قرامطه و کتاب‌شناسى آن چندين مقاله نوشته كه چكيده آن به‌صورت مقاله منسجمى در «دائرةالمعارف اسلام» چاپ شده است.

   اصطلاح قرامطه در مفهوم عام خود، نهضت عظيم اصلاحات اجتماعى و عدالت را بر اساس برابرى دنبال مى‌كرد كه جهان اسلام را از قرن نهم تا قرن دوازدهم ميلادى در بر گرفت. اين نهضت تحت نظارت خاندان سلسله اسماعيلى كه در سال 297ق / 910م، خلافت فاطمى ضد عباسى را تشكيل دادند، درآمد و توسط همين سلسله هم، قبل از شروع جنگهاى صليبى، عقيم شد و از هم پاشيد.نويسنده، معتقد است كه تأثير نويسندگان قرمطى مخصوصاً دانشنامه‌نويسان رسائل اخوان الصفا در متفكرين اسلامى از سنى گرفته تا شيعه قابل توجه است.

3. «دولت فاطميان»: ترجمه کتاب عباس حمدانى درباره فاطميان با عنوان sdimitaF ehT است.

   در ابتداى اين بخش از کتاب مى‌خوانيم: «سلسله فاطمى كه در سال 909م، در شمال آفريقا پا گرفت، در اثر يك نهضت بسيار پيشرفته فكرى و اجتماعى به نام نهضت اسماعيليه بود كه در جاى خود بخشى از نهضت عمومى مذهب تشيع بشمار مى‌رفت. خلفاى فاطمى از اعقاب ائمه متقدم شيعه بودند و آئين‌ها و مسلك‌هاى آنها نيز قسمتى از اصول تشيع محسوب مى‌شد».

   نويسنده در ضمن فصول بعد، به معرفى خلفاى فاطمى پرداخته است. وى در نهايت به بررسى عوامل سقوط فاطميان پرداخته و قطع حمايت مذهب اسماعيليه از اين خلافت را مهم‌ترين عامل آن دانسته است.

4. «دولت اسماعيليه (نزاريان ايران)»: ترجمه کتاب آقاى م. گ. س. هاجسن، درباره دولت نزاريان و چكيده مطالعات و بررسى‌هاى وى درباره اين فرقه است.

   اين بخش از کتاب به بررسى فرقه «نزاريه» كه پرجمعيت‌ترين فرقه اسماعيليه هستند اختصاص دارد.

   «نهضت نزارى» يا «دعوت جديد»، پس از جدايى از فاطميان مصر و مستقر شدن حسن صباح در الموت در سال 483ق، تا سقوط الموت در سال 654ق، به دست هلاكو خان مغول، پنج دوره را گذراند؛ دوره اول، دوره‌ى داعيان؛ اين دوره شامل رهبرى حسن صباح، كيابزرگ اميد و محمد فرزند كيابزرگ است.

   دوره دوم، دوره‌ى امامان؛ در اين دوره، اعلام قيامت توسط حسن دوم انجام مى‌شود و شامل دوره‌ى حكومت حسن دوم معروف به «على ذكره السلام» و نور الدين محمد دوم است.

   دوره سوم، دوره‌ى بازگشت به اسلام؛ اين بازگشت توسط جلال‌الدين حسن، معروف به نومسلمان روى داد.

   دوره چهارم، دوره‌ى علاء الدين محمد سوم؛ در اين دوره شاهد ردّ سياست‌هاى حسن سوم و دوره‌ى ستر روحانى و كم‌توجهى به شريعت هستيم.

   دوره پنجم: اين دوره بسيار كوتاه‌مدت بود و با به قدرت رسيدن ركن‌ الدين خورشاه و سقوط الموت به پايان رسيد. در واقع، اين دوره پايانى بر دوره‌ى دعوت جديد اسماعيليان محسوب مى‌شود.

5. «اسماعيليان سوريه»: ترجمه کتاب برنارد لويس، با عنوان malsI ni tceS lacidaR A:snissassA ehT است.

   در آغاز قرن دوازدهم ميلادى بود كه حشاشين ايران فعاليت‌هاى خود را تا سوريه توسعه دادند. منطقه براى اينكار بسيار مطلوب و مناسب بود. سلجوقيان بين سال‌هاى 1070م و 1079م، سوريه را فتح كردند و همراه خود مشكلاتى به وجود آوردند كه ايران را زمينه خوبى براى دعوه اسماعيليان ساخت. توسعه خلافت فاطمى از آفريقاى شمالى به‌سوى شرق، سوريه را در اواخر دهم و قرن يازدهم ميلادى تحت سلطه اسماعيليان درآورد و دروازه‌هاى آن را به روى دعوت اسماعيليان گشود.نويسنده در اين بخش، با استناد به منابع معتبر، به بررسى اين موضوع پرداخته است.

6. «اسماعيليان هند»: مشتمل بر دو فصل است: فصل اول با عنوان «فرقه بهره» نوشته آصف فيضى و فصل دوم با عنوان «فرقه خوجه» نوشته آ. يوسفعلى است. هر دو مقاله از «دائرةالمعارف اسلام» انتخاب و ترجمه گرديده است.
7. «ناصر خسرو و اسماعيليان»: ترجمه يك کتاب كم‌حجم از و. ايوانف روسى‌الاصل، است.نويسنده، معتقد است: محور داستان ناصر خسرو به دليل پيوندش با آئين‌هاى اسماعيلى براى دانش‌پژوهان مفيد است.همچنين ناصر خسرو در اشعار خود تخلص حجت يا حجت خراسان دارد كه همگان بر آنند كه اين اصطلاح، مشعر بر موقعيت او در سلسله مراتب آئين اسماعيلى است.

وضعيت کتاب

فهرست مطالب در ابتداى کتاب و فهرست اعلام (اشخاص، اماكن، كتب) در انتهاى آن آمده است. اصطلاحاتى نظير «حضرت»، «ص» و «ع» در مقابل اسامى پيامبر و ائمه اطهار از مترجم است.

ترجمه پاورقى‌ها در ذيل صفحات ارائه شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه مترجم و متن کتاب.
2. پهنادايان، شاهين، «نزاريان ايران»، فصل‌نامه فروزش، شماره سوم، تابستان 1388، آدرس اينترنتى: http://www.iranboom.ir/ketab-khaneh/forozesh/forozesh3/2864-nazarian-iran.html.