زبدة البيان في أحكام القرآن

زبدة البيان في أحكام(براهين) القرآن تألیف احمد بن محمد اردبيلى، مشهور به مقدس اردبيلى (م 993 ق).

زبدة البیان في أحکام القرآن

نام کتاب	زبدة البیان في أحکام القرآن
نام های دیگر کتاب	احکام القرآن
پدیدآورندگان	مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (نويسنده) بهبودی، محمدباقر (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏99‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ز‎‏2
موضوع	تفاسیر فقهی - شیعه - قرن 14 فقه جعفری - قرن 14 قرآن - احکام و قوانین
ناشر	مکتبة المرتضوية
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1965AUTOMATIONCODE

اعتبار علمى

از زمان ائمۀ معصومين عليهم‌السلام در كنار كتب فقهى و حديثى متعارف كتاب‌هايى به نام «أحكام القرآن» يا «آيات الأحكام» نوشته شده است كه اولين كتاب در اين زمينه، «أحكام القرآن» ابونصر محمد بن سائب كلبى (م 146 ق) از اصحاب امام صادق عليه‌السلام مى‌باشد.

پس از وى اصحاب اماميه از او پيروى نموده و به تأليف اين گونه كتاب‌ها پرداخته‌اند.

صاحب الذريعة در ج 40/1 مى‌نويسد، ثم إن جمعا من أصحابنا تابعوا الكلبي في افراد آيات الأحكام و تفسيرها بالتصنيف.

از مشهورترين آنان مى‌توان:

- فقه القرآن راوندى (م 573 ق)

- متشابه القرآن ابن شهرآشوب (م 588 ق)

- كنز العرفان فاضل مقداد (م 826 ق)

- تفسير شاهى مير ابوالفتح بن مير محزوم جرجانى (م 976 ق)

- مسالك الأفهام از شيخ جواد كاظمى (م 1044 ق) را نام برد.

در ادامۀ اين روش نگارش فقهى، تفسيرى آيات قرآن كريم، محقق اردبيلى به تأليف كتاب گرانقدر «زبدة البيان» مبادرت نموده است.

وى قبل از شروع كتاب طهارت، سورۀ فاتحه را تيمنا تفسير نموده است و سپس به بيان آيات فقهى ابواب مختلف از كتاب الطهارة تا ديات پرداخته است.

علاوه بر كتب تفسيرى همچون كشاف زمخشرى، تفسير بيضاوى قاضى ابى سعيد، مجمع البيان طبرسى وى به كتب فقهى از شيخ صدوق، شيخ مفيد، سيد مرتضى، شيخ طوسى، ابن ادريس، محقق حلّى، علامۀ حلّى و غير آنان استناد نموده است كه بيش از همه نظريات شيخ صدوق در من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه در آن ذكر شده است.

از زمان نگارش، به دليل سبك و روش منحصر به فرد و استفاده از تفاسير و كتب فقهى معتبر به فقهاى بزرگ به اين كتاب توجه خاصى نشان داده‌اند و در موسوعه‌هاى فقهى همچون:

- مفتاح الكرامة سيد محمد جواد عاملى (م 1226 ق)

- مستند الشيعة ملا احمد نراقى (م 1245 ق)

- جواهر الكلام شيخ حسن نجفى (م 1266)

- مستمسك العروة الوثقى آیت‌الله سيد محسن حكيم (م 1390)

و غير آنها به نقد و بررسى و استدلال به مطالب آن پرداخته‌اند.

نام كتاب

در كتاب موجود نامى به عنوان «زبدة البيان» براى نام‌گذارى كتاب ذكر نشده است و تا قبل از صاحب جواهر در كتاب‌هايى نظير مفتاح الكرامة از اين كتاب به «آيات الأحكام الأردبيلي»، «آيات الأحكام الأردبيلية» و يا نظاير آن نام برده شده است امّا پس از صاحب جواهر، از آن با نام «زبدة البيان» ذكر شده است و در كتب فقهى متداول نيز همين نام مرسوم شده است.

تاريخ تأليف

در مجلۀ «تراثنا» ج /16ص 82 تاريخ تأليف آن 989ق ذكر شده است.

نسخه‌ها

در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205، به چندين نسخۀ خطى منتخب از دانشگاه تهران، آستان قدس و غير آن اشاره شده است.

همين‌طور در ج 82/16 مجلۀ «تراثنا» چاپ مؤسسۀ آل البيت به نسخه‌هايى از كتابخانۀ الهيات دانشگاه فردوسى مشهد مربوط به سال 988ق و نسخۀ ديگرى مربوط به سال 990ق و نسخه‌اى از كتابخانۀ آیت‌الله مرعشى مربوط به 993ق و نسخه‌هاى ديگرى از مسجد اعظم، كتابخانۀ سپهسالار در تهران و مجلس شوراى اسلامى اشاره شده است.

تاريخ انتشار

اين كتاب با تحقيق و تصحيح محمد باقر بهبودى در انتشارات المكتبة المرتضوية لاحياء الآثار الجعفريّة در تهران چاپ شده است.

در الذريعة ج 21/12 به چاپ آن در 1305ق و در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205 به چاپ آن در سال‌هاى 1368 و 1386ق اشاره شده است.

حواشى و شروح

از زمان نگارش، فقها و علماى بزرگى حواشى و شروحى بر اين كتاب نوشته‌اند كه به بعضى از آنها اشاره مى‌شود:

1. تحصيل الاطمينان، از امير ابراهيم قزوينى (م 1149 ق) (أعيان الشيعة 221/2، الذريعة 396/3، 9/6، 302/13).
2. مفاتيح الأحكام، از سيد محمد سعيد بن سراجالدين قاسم طباطبايى قهپايى (م 1092 ق) (الذريعة 302/13).
3. تفسير السراب، محمد بن عبدالفتاح تنكابنى (م 1124 ق) (ذ276/4/، 9/6، 103، مستدركات أعيان الشيعة 236/3).
4. حاشيه بر زبدة البيان، سيد امير فضل الله استرآبادى (الذريعة 9/6، 103).
5. حاشيه بر زبدة البيان، امير محمد بن محمد باقر مختارى (ذ 9/6).
6. حاشيه بر زبدة البيان، موسى اسماعيل بن محمدحسین خاجوئى (م 1173 ق) (الذريعة 103/6).
7. حاشيه بر زبدة البيان، محدث فيض كاشانى (م 1091 ق) (الذريعة 21/12).
8. حاشيه بر زبدة البيان، سيد محدث نعمة الله جزائرى (م 1112 ق).
9. المتعة في شرح الزبدة، از سيد ميرزا خالد (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205).
10. حاشيه بر زبدة البيان، از محمد رفيع گيلانى (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205).

ترجمۀ فارسى اين كتاب در الذريعة ج 73/4 ذكر شده است كه مؤلف آن مشخص نيست.