ملکی تبریزی، جواد بن شفیع

نام	ملکی تبریزی، جواد بن شفیع
نام های دیگر	ملکی، جواد بن شفیع میرزا جواد ملکی تبریزی
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت	1343 هـ.ق
اساتید
برخی آثار	اسرار الصلوه: مجموعه‌ای نفیس در آداب نماز و عبادات و تخلق به اخلاق اسلامی و رمز و راز بندگی و رسیدن به لقاء الله ‏باده گلگون: چهارصد و چهل کلمه در سیر و سلوک ترجمه المراقبات ‏سلوک العارفین نردبان وصل المراقبات
کد مولف	AUTHORCODE2081AUTHORCODE

ولادت

ميرزا جواد بن شفيع ملكى تبريزى، معروف به ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى (م 1343 ق)، صاحب كتاب ارزشمند «المراقبات» يا «أعمال السنة» مى‌باشد.

از سال تولد وى اطلاع دقيقى در دست نيست ولى با توجه به اين كه او در درس سيد حسن بن محمد كوه‌كمرى معروف به سيد حسين ترك (م 1299 ق) شركت داشته است، و براى شركت در درس خارج، حداقل نوزده سال در نظر گرفته شود سال تولدش قبل از سال 1280ق بايد باشد.

او در شهر تبريز چشم به جهان گشود به دليل انتساب وى به خانوادۀ ملك التجار تبريزى به ملكى مشهور شده است.

پدر وى در ابتدا عامل مضاربه ناصرالدين شاه بود ولى بواسطۀ كلام پير فرزانه حاج ميرزا على نقى همدانى با دنياى تهذيب و عرفان آشنا شده و مؤمنى شايسته و متقى مى‌گردد و فرزندى نمونه تربيت مى‌كند.

هجرت به نجف

ميرزا جواد آقا پس از طى مقدمات در تبريز براى كسب مدارج عالى‌تر علمى به نجف اشرف مشرف مى‌گردد. او در آن شهر در فقه و اصول از بزرگانى همچون علامه شيخ آقا رضا همدانى (م 1322 ق)، علامۀ نورى (م 1320 ق)، آخوند خراسانى (م 1329 ق)، آيت‌اللّه سيد حسين ترك (م 1299 ق) و سيد مرتضى كشميرى (م 1323 ق) استفاده مى‌نمايد.

وى همچنين مراتب و مدارج سلوك و عرفان را در محضر استاد اكبر و يگانۀ اخلاق و عرفان ملا حسين‌قلى همدانى (م 1311 ق) طى نموده و در زمرۀ خواص شاگردان آن بزرگوار قرار مى‌گيرد.

استاد اخلاق او

يكى از مهم‌ترين عواملى كه شخصيت ميرزا جواد آقا را تحت تأثير قرار داده بود وجود مقدس استاد عرفا و حكما ملا حسين‌قلى همدانى (م 1311 ق) مى‌باشد. ملا حسين‌قلى كه از اعاظم علما و از بزرگان فقهاى شيعه و خاتم علماى اخلاق در عصرش بوده بر اساس سبك سيد على بن طاوس حسنى (م 664 ق) در قول و عمل ره مى‌پيمود. او هيچ كدام از رياست‌هاى دنيوى، حتى نماز جماعت را نمى‌پذيرفت.

در أعيان الشيعة دربارۀ او آمده است: «كان فقيها أصوليا متكلما أخلاقيا إلهيا من الحكماء العرفاء السالكين مراقبا محاسبا لنفسه بعيدا عن الدنيا و أسبابها و الرياسات لم يتعرض للفتوى...لم يكن في زمانه و لا قبله بسنين و لا بعده كذلك من يماثله في علم الأخلاق و تهذيب النفس.»^[۱]

بازگشت به ايران

ميرزا جواد آقا در سال 1320 پس از كسب عالى‌ترين مدارج علمى و اخلاقى به ايران بازگشته و به زادگاهش تبريز مى‌رود. او در آن شهر در خانه‌اش به تدريس علم اخلاق و عرفان و موعظه مى‌پردازد و با مواعظ دل‌نشين خود به تهذيب اخلاق مردم و عمل به واجبات دينى مشغول مى‌گردد. در درس وى در حدود 400 نفر از مستعدين و طالبين مباحث عرفانى شركت داشته‌اند.

سفر به قم

در سال 1329ق در پى حملۀ روسيه به مناطق شمالى ايران و محاصرۀ تبريز به وسيلۀ آنها، مردم آن مناطق آواره شده و ميرزا جواد آقا نيز بناچار ابتدا به تهران آمده و پس از زيارت حضرت عبدالعظيم به قم مهاجرت مى‌نمايد.

در قم اين بزرگوار به موعظه و تهذيب نفوس ادامه داده، و درس اخلاقى را براى عموم مردم در فيضيه برگزار مى‌كند او همچنين درس اخلاق و عرفان خصوصى را نيز براى شاگردان خاصش داشته است كه رهبر كبير انقلاب اسلامى امام خمينى (قده) يكى از آنان مى‌باشد.

علامه آقا بزرگ تهرانى در الذريعة مى‌فرمايد: «حاج سيد آقا روح اللّه خمينى در قم نزد حاج شيخ عبدالكريم حائرى يزدى و مير سيد على يثربى و ميرزا محمد على شاه‌آبادى و حاج ميرزا جواد ملكى تبريزى و ديگران در فقه و اصول و معقول و عرفان و اخلاق شاگردى نمود».^[۲]

وى همچنين درس خارج فقه را كه متن آن كتاب مفاتيح فقيه محقق ملا فيض كاشانى (م 1091 ق) بوده، تدريس مى‌نموده است. علاوه بر تدريس، در مسجد بالا سر حرم نيز نماز جماعت را اقامه مى‌كرده است.

اساتيد وى

ملا حسين‌قلى همدانى (م 1311 ق)
آخوند ملا محمد كاظم خراسانى (م 1329 ق)
علامۀ نورى (م 1320 ق)
علامه آقا رضا همدانى (م 1322 ق)
سيد مرتضى كشميرى (م 1323 ق)
سيد حسن بن محمد حسين كوه‌كمرى تبريزى، معروف به سيد حسين ترك (م 1299 ق)

شاگردان

امام خمينى (قده) حاج روح اللّه بن مصطفى خمينى (م 1409 ق)
حاج آقا حسين فاطمى قمى (م 1389 ق)
آخوند ملا على همدانى (م 1398 ق)
حاج شيخ عباس بن ملا حاجى تهرانى (م 1360 ق)
سيد محمود مدرس (م 1378 ق)
شيخ اسماعيل بن حسين تبريزى، معروف به تائب (م 1374 ق)
حاج ميرزا عبداللّه شالچى (م 1363 ق)
شيخ حسن بن مشكور لنكرانى (م 1361 ق)

تأليفات

لقاء اللّه و السلوك إليه، معروف به رسالۀ لقائيه يا سير و سلوك. اين كتاب در سال 1358ق به وسيلۀ سيد عبدالحسين حجّت نسخه بردارى شده است.^[۳]
أسرار الصلاة (الذريعة، ج 47/2) در سال 1339ق چاپ سنگى شده است.
رسالة في الأصول
رسالة في الفقه
كتاب المراقبات يا أعمال السنة، چاپ اول آن در سال 1381ق بوده است.

گفتار بزرگان

نقباء البشر: «عالم فقيه و أخلاقي فاضل و ورع و ثقة قام بوظائف الشرعية و كان مروجا للدين مربيا للمؤمنين إلى أن توفّى»،^[۴]

أعيان الشيعة : «ميرزا جواد آقا الشهير ملكي التبريزي نزيل قم، عالم فاضل أخلاقي»،^[۵]

در كتاب الفوائد الرجاليّة به نقل از شاگردش آیت‌الله مرعشى نجفى (قده): «ممن أروى عنه العلامة الأخلاقي جمال السالكين و قدوة السائرين الأستاذ آیت‌الله‌الحاج ميرزا جواد آقا الملكي التبريزي نزيل قم»، (به نقل از فوائد الرجالية، مقدمۀ ناشر كتاب لقاء اللّه).

ريحانة الأدب: «الحاج ميرزا جواد من أكابر علماء الأخلاق و العرفان، قمة في الأخلاق الفاضلة كما في الجوانب الروحية و المعنويّة، بعيد عن الرذائل و ذمائم الأخلاق. حاج ميرزا جواد از اكابر علماى اخلاقى و عرفانى تبريز در عصر حاضر ما مى‌باشد، در اخلاق فاضله طاق، با كمالات صورى و معنوى آراسته، از رذائل و ذمائم اخلاق پيراسته.»^[۶]

مرحوم امام خمينى (قده) عنايت خاصى به ميرزا جواد آقا ملكى داشته، او در كتاب شرح دعاى سحر، از ايشان تعبير به بعض المشايخ من أصحاب السلوك و المعرفة رضى اللّه تعالى عنه في أسرار الصلاة دارند، در كتاب آداب الصلاة نيز تعبير به عارف كامل مرحوم حاجى ميرزا جواد ملكى يا عارف واصل ما مرحوم حاجى ميرزا جواد ملكى دارند.

امام خمينى قدس سره در كتاب سرّ الصلاة براى حضور قلب در نماز، كتاب‌هايى از علما مثل سيد بن طاوس ، شيخ بهايى، علامۀ مجلسى، شيخ مهدى و شيخ احمد نراقى را ذكر مى‌كند و سپس مى‌نويسد: از علماى معاصر كتب شيخ جليل القدر عارف باللّه حاج ميرزا جواد تبريزى قدس سره را مطالعه كن شايد إن شاء اللّه تعالى از اين تأبى و تعسف خارج شوى.^[۷]

وفات

در عيد اضحى سال 1343 يا 1344ق اين عالم ربانى چشم از جهان فرو بست و بدن مطهر وى در مقبرۀ شيخان يا مقبرۀ شهداء نزديك به حرم مطهر فاطمۀ معصومه سلام اللّه عليها به خاك سپرده شد تا مدفن او محل زيارت عاشقان و عارفين و صالحان گردد.