مجموعه رسائل عوارف المعارف


نام کتاب	مجموعه رسائل عوارف المعارف
نام های دیگر کتاب	کتاب حق الیقین
پدیدآورندگان	عرفای نامی: شبستری، محمود (نويسنده)؛ خواجوی کرمانی، محمود بن علی (نويسنده)؛ شیخ بهایی، محمد بن حسین (نويسنده)؛ عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر (نويسنده)؛ نعمت‌الله ولی (نويسنده)؛ خواجه حورا،عبدالله (نويسنده)؛ نورعلیشاه، محمد علی بن عبدالحسین (نويسنده)؛ ناصر خسرو (نويسنده)؛ هاتف اصفهانی، احمد (نويسنده)؛ میر حسینی غوری، میرحسین بن عالم (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏283‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3*
موضوع	خدا شناسی خدا شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 عرفان عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 نثر فارسی - قرن 7ق.
ناشر	کتابخانه احمدی
مکان نشر	شیراز - ایران
سال نشر	1363 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE10930AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

مجموعه رسائل عوارف المعارف كه همگى جز يكى به زبان فارسى است، مجموعه‌اى است حاوى چندين اثر از آثار برخى از عرفاى نامى.

ساختار

مجموعه مزبور، مشتمل بر 14 رساله است به شرح زير:

«حقّ اليقين»، «مرآت المحققين»، «نور الوحدة»، «كنز الرموز»، «اصول و فروع دين»، «رساله جامع الاسرار»، «رساله اسرار القلوب»، «رساله كنز الاسرار»، «ترجيع‌بند ناصر خسرو»، «ترجيع‌بند شيخ عراقى»، «ترجيع‌بند شاه نعمت الله ولى»، «ترجيع‌بند خواجوى کرمانى»، «ترجيع‌بند هاتف اصفهانى»، و «مناجات شيخ بهائى».

البته بين ترجيع‌بند هاتف و مناجات شيخ بهائى، يك مثنوى 50 بيتى(ظاهرا از هاتف) و دو غزل از شاه نعمت الله ولى گنجانده شده است.

گزارش محتوا

حقّ اليقين: اين رساله، از شيخ محمود شبسترى و شامل 8 باب و هر باب آن، مشتمل بر حقايق و دقايق و لطايف عرفانى است و ترتيب باب‌هاى آن چنين است:
باب اول، در ظهور ذاتى حق تعالى و بيان مقام معرفت؛

باب دوم، در ظهور صفاتى حق تعالى و بيان مقام علم او؛

باب سوم، در مظاهر و مراتب آن و بيان مبدأ؛

باب چهارم، در وجوب وحدت واجب تعالى؛

باب پنجم، در ممكن الوجود و كثرت؛

باب ششم، در تعين حركت و تجدد تعينات؛

باب هفتم، در حكمت تكليف و جبر و قدر و سلوك؛

باب هشتم، در بيان معاد و بيان حشر و حقيقت فنا و بقا.
مرآت المحققين: اين رساله نيز اثر شيخ محمود شبسترى و در بيان معرفت نفس و علم خداشناسى و دانستن بقاى حق تعالى به واسطه دانستن صنايع و بدايع و عجايب قدرت او در عالم آفاق و انفس و مشتمل بر هفت باب زير است:
باب اول، در بيان نفس طبيعى و نباتى و حيوانى و انسانى و قوّت‌ها و خادمان ايشان؛

باب دوم، در صور موجودات؛

باب سوم، در بيان واجب و ممكن و ممتنع؛

باب چهارم، در حكمت آفرينش؛

باب پنجم، در بيان مبدأ و معاد؛

باب ششم، در برابر كردن آفاق و انفس؛ يعنى برابر كردن تن آدمى با عالم؛

باب هفتم، در تطبيق آفاق و انفس.
رساله نور الوحدت(نور الوحدة): اين اثر، حاصل فتوح غيبى است كه در شب جمعه، سوم ربيع‌الاول سال 1053ق، براى خواجه حوراء متخلص به مغربى، اتفاق افتاده و وى شروع به اظهار اين اسرار نموده است. به نظر وى، همه اذكار و مراقبات و توجهات و طرق سلوك كه مشايخ وضع نموده‌اند، براى رفع اثنينيت و سوق دادن به مقام وحدت است. انسان اگر هزار سال فكر كند، غير از حقيقت مطلقه كه عين وحدت است، هيچ چيزى نمى‌يابد. سالك، بايد شب و روز در اين سعى باشد كه كثرت موهومه را كه به‌عنوان غيريت در نظر مى‌دارد، از نظر ساقط نموده تا مرآت وحدت شود؛ به‌طورى كه جز يكى نبيند و جز يكى نخواند و جز يكى نداند.
كنز الرموز: منظومه‌ى جناب مير حسينى است. اشعار اين منظومه، در موضوعات زير سروده شده است: نعت پيامبر اكرم(ص)؛ بيان معرفتِ عشق؛ بيان معرفت اسلام؛ بيان معرفت نماز؛ بيان معرفت زكات؛ بيان معرفت روزه؛ بيان معرفت حج؛ بيان معرفت علم؛ بيان معرفت توحيد؛ بيان تعريف عارف؛ بيان معرفت نفس؛ بيان نفس اماره؛ بيان معرفت دل؛ بيان معرفت روح؛ بيان كيفيت عقل؛ بيان معرفت توكل؛ بيان رضا و كيفيت آن؛ بيان قرب و بعد و كيفيت آن؛ بيان قبض و بسط؛ بيان توفيق و شوق احوال؛ بيان شوق محبت؛ بيان تفريد؛ بيان تجريد؛ بيان تلوين و تمكين؛ بيان غيبت و حضور؛ بيان علم اليقين و عين اليقين؛ بيان قيد در مقام تمكين، بيان تجلّى صفات، بيان تجلّى ذات و بيان سماع و كيفيت آن.
رساله اصول و فروع دين: اين رساله، از جناب نورعلى‌شاه و به روش استدلالى است. مؤلف، بعد از بيان اصول و فروع دين مى‌فرمايد: اصول و فروعى كه گذشت ظاهر بود، حاصل از آن پريشانى جمعيّت خاطر بود. باز به اصول و فروع باطن بكوش، حقيقت بخر، مجاز بفروش، آن گرد است و اين آب، آن دوده است و اين ناب.
رساله جامع الاسرار: اين رساله، تصنيف جناب نورعلى‌شاه در سير و سلوك است. وى، تصريح مى‌كند كه حسن، علّت غائى ايجاد است و عشق، اساس حسن را بنياد و بر هر ذى عقلى ظاهر است كه حسن، غير عشق نيست. اگرچه در عبارت دو است، به معنى يكى است و آن يكى، نورى است سرمدى؛ اعنى حقيقتى است محمّدى(ص)، پس انبياى گرام و اولياى ذوى الاحترام همگى مظهر حسنند.
نورعلى‌شاه، سپس به ظهور تجليّات ذات و صفات در مظاهر اشاره كرده و در باره مسائل مختلف اخلاقى و عرفانى حكايات و اشعار زيبا و دل‌نشينى را ارائه مى‌دهد.
رساله اسرار القلوب: اين رساله، به زبان عربى است و در لابه‌لاى آن از اشعار فارسى زياد بهره برده شده است. مصنّف، در اين رساله، در باره مسائل مختلف عرفانى از قبيل اقسام قلب، معرفت تخلّص از وسواس، بيان خواطر انسانى، حقيقت علم لدنى، بيان حضور قلب و ظهور انوار غيبى، حسن خلق، اقسام عوالم سه‌گانه، بيان توبه، فضيلت علم و علماء و بيان اسماء الله بحث كرده و حكايات مختلفى را در اين باره آورده است.
رساله كنز الاسرار: اين رساله از نورعلى‌شاه و مشتمل بر اوراد مختلف است، مثل اورادى كه مداومت بر آن، منتج قرب نوافل و موجب عروج بر معارج و منازل است و اورادى كه در هنگام جمعيت و اقبال و فرصت و فراغ بال، به آن اشتغال بايد نمود و...

ساير رساله‌هاى مندرج در اين مجموعه، عبارت است از:

1. ترجيع‌بند ناصر خسرو با اين بند:

كه جهان پرتوى است از رخ دوست	جمله كاينات سايه اوست

؛

2. ترجيع‌بند شيخ عراقى با اين بند:

كه همه اوست هر چه هست يقين	جان جانان و دلبر و دل و دين

؛

3. ترجيع‌بند شاه نعمت الله ولى با اين بند:

كه سراسر جهان و هر چه در اوست	عكس يك پرتوى است از رخ دوست

؛

4. ترجيع‌بند خواجوى کرمانى با اين بند:

كه جهان صورت است و معنى دوست	ور به معنى نظر كنى همه اوست

؛

5. ترجيع‌بند معروف هاتف اصفهانى با اين بند:

كه يكى هست و هيچ نيست جز او	وحده لا اله الا هو

؛

(پس از ترجيع‌بند هاتف، يك مثنوى 50 بيتى(ظاهرا از هاتف)، در تعريف عشق با اين آغاز:

مزاج عشق بس مشكل‌پسند است	قبول عشق بر طاق بلند است

و اين پايان:

اگر مى‌بايدت عمر دوباره	مكن پيوند عشق از عمر پاره

و دو غزل از شاه نعمت الله ولى؛ يكى، با اين مطلع:

من جمالش در تجلى ديده‌ام	صورتش را عين معنى ديده‌ام

و ديگرى، با اين آغاز:

ما خدا چون شما نمى‌طلبيم	يعنى از خود جدا نمى‌طلبيم

، درج شده است؛

6. مناجات شيخ بهائى كه مشتمل بر دو مثنوى با وزن‌هاى مختلف است؛ يكى، با اين آغاز:

دلا تا به كى از در دوست دورى	گرفتار دام سراى غرورى

و ديگرى، با اين آغاز:

اى مركز دايره امكان	وى زبده عالم كون و مكان

.

پیوندها

مطالعه کتاب مجموعه رسائل عوارف المعارف در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور