حج در دوره‌ی پهلوی

حج در دوره ی پهلوی
پدیدآوران	زوار، علی‌اکبر (نویسنده)
ناشر	نشر امیرکبیر
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۷ش
شابک	‎2-1970-00-964-978
کد کنگره	‏

حج در دوره‌ی پهلوی تألیف علی‌اکبر زوار؛ حکومت پهلوی در ابتدا شناخت و آگاهی لازم را در خصوص جایگاه حج و میزان تأثیر و تأثر آن در روابط سیاسی-منطقه ای نداشت، ولی بعد از واقعه ی اعدام ابوطالب یزدی در حج 1322 ش، و بحران سیاسی و قطع پنج ساله ی روابط دیپلماتیک ایران-عربستان، پی به اهمیت موضوع برد و درصدد ساماندهی آن برآمد و اقداماتی در این خصوص انجام داد. با صدور فرمان شاه و متعاقب آن ابلاغ مصوبه هیئت وزیران از مورخ 1351/2/2ش، کلیه ی امور حج و زیارت در سازمان اوقاف متمرکز شد، و منوچهر آزمون که تکنوکراتی تحصیل کرده در اروپای شرقی از نیروهای بریده حزب توده محسوب می گردید، با عنوان معاون نخست وزیر و سرپرست سازمان اوقاف مأمور به انجام این مهم گردید.

ساختار

مطالب در سه بخش ارائه گردیده است:

بخش اول: حج در دوره ی پهلوی اول (1320-1304ش)

بخش دوم: حج در دوره ی پهلوی دوم(1357-1320ش)

بخش سوم: آلبوم تصاویر

گزارش کتاب

حج در لغت به معنای قصد آمده است، حچ بیت الله الحرام یعنی قصد خانه ی خدا را داشتن برای انجام مناسک، و حاج به معنای کسی است که مقصد و مقصودش زیارت خانه ی خدا باشد. از آیات قرآن بر می آید که این خانه، خانه ی پربرکتی است و بناست که منشأ خیرات و برکاتی برای اهل توحید و عدل یعنی مسلمین باشد. حج ضمن اینکه عملی است عبادی، عملی است اجتماعی - اسلامی زیرا مسلمانان، با ملیت ها و رنگ ها و زبان‌های مختلف از سراسر این کره ی خاکی در یک جا جمع شده و همگی یک شعار سرداده و یک هدف را دنبال می کنند. بنابراین می توان حج را رستاخیز اسلامی نام نهاد؛ و یا به عبارتی دیگر یک کنگره بین المللی اسلامی و یا یک سمینار طبیعی بین المللی اسلامی نیز دانست.

این فریضه ی واجب از مهم ترین ارکان دین اسلام تلقی می گردد، و در احادیث و روایات بر لزوم و وجوب آن بسیار تأکید شده است. حج حاوی اعمال و مناسکی است که عقل آدمی حکمت آن ها را درک نمی کند. خداوند حج را نشانه قرار داد تا بندگان در برابر عظمت او فروتنی نموده، به عزت و بزرگواری پروردگار اعتراف کنند. حج علاوه بر دارا بودن جنبه‌های عالی عبادی و فلسفی، دارای ماهیت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی نیز می‌باشد. از انجا که محل انجام مناسک حج در طول تاریخ ایران اسلامی همواره خارج از قلمرو سرزمینی ایرانیان بوده و اتباع ایرانی برای انجام این فریضه ی واجب لزوما می بایست وارد قلمرو دولتی دیگر شوند، لذا این موضوع ویژگی های متفاوتی از سایر احکام دینی - که فاقد این محدودیت می باشند- به حج می بخشد. زیرا این مکان همواره وجود داشته است که حاکمان سرزمین حجاز این موضوع را امتیازی برای خود دانسته و فریضه ی واجب وشرعی حج را تبدیل به اهرمی در جریان مناسبات سیاسی و رقابت‌های منطقه ای نموده و از ظرفیت‌های آن در جهات منافع خود بهره برداری کنند.

این نوشتار تلاش دارد که فرایند حج گزاری ایرانیان در این مقطع مهم از تارخی معاصر را با رویکرد توصیفی - تحلیلی و با استفاده از اسناد، مکاتبات اداری، بخشنامه ها، آیین نامه ها، منابع جغافیایی - سفرنامه‌های حجاج و معتمرین - روزنامه ها، نشریات، فصل نامه ها و تاریخ شفاهی - خاطرات ومشاهدات آن دسته از حجاج و کارگزاران حج که در این دوره ی تاریخی حضور و فعالیت داشته اند - به صورت بی طرفانه و بدون هرگونه داوری قبلی و جهت گیری خاص مورد بحث و بررسی قرار دهد، و تصویری روشن از فضای حاکم بر فرایند حج گزاری ایرانیان در این مقطع مهم از تاریخ معاصر را به خوانندگان ارائه نماید.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران