دیوان رضی‌الدین آرتیمانی

دیوان رضی الدین آرتیمانی
پدیدآوران	آرتیمانی، رضی الدین (نویسنده) عبدالملکی تویسرکانی، آیت اله (خطاط)
ناشر	ايران - قم
مکان نشر	دار الفکر
سال نشر	1372ش.
چاپ	اول
موضوع	شعر فارسي - قرن 11ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏د‎‏9‎‏ ‎‏1372 / 6266 ‏PIR‎‏

دیوان رضی الدین آرتیمانی مشتمل بر مجموعه اشعار سید محمد رضی‌الدین آرتیمانی (متوفی 1037ق) است. ساقی‌نامه مشهور او سرشار از مفاهیم عرفانی است. متن این کتاب توسط محمد عطار مقابله و به خط زیبای عبدالملکی تویسرکانی تحریر شده است.

درباره تعداد اشعاری که از رضی برجای مانده، سخن متفاوت است. رضاقلی خان هدایت، اشعار او را یک هزار بیت نوشته. آذر نیز در آتشکده به همان مقدار تخمین زده است. اما مجموع ابیات میررضی در چاپ آقای امامی 1553 بیت است که شامل ساقی‌نامه در 157 بیت، سوگندنامه 92 بیت هر دو به بحر متقارب، 94 غزل، ترجیع‌بندی 139 بیتی به بحر هزج مسدس اخرب، 5 قصیده، یک مثنوی 12 بیتی به بحر هزج به نام گوهر عشق، 102 رباعی و قطعات و غزلیات ناتمام و مفردات است ‏

اشعار آرتیمانی با ساقی‌نامه که سرشار از مفاهیم عرفانی است آغاز شده است:

قلم بشکن و دور افکن سبق		بسوزان کتاب و بشویان ورق
که گفته است چندین ورق را ببین		بگردان ورق را و حق را ببین‏

از کلام هرمان اته خاورشناس معروف آلمانی، چنین برمی‌آید که رضی‌الدین جزو شاعران مکتب وقوع بوده است. مکتبی که در ربع اول قرن دهم هجری به‌وجود آمد و غرضش بیان کردن حالات عشقی و عاشقی از روی واقع و به نظم آوردن آنچه که در میان عاشق و معشوق به‌وقوع می‌پیوندد، در قالب غزل بوده که در قرن نهم تبدیل به‌صورت خشک و بی‌روحی شده بود. یعنی شعر ساده بی‌پیرایه و خالی از صنایع لفظی و اغراقات شاعرانه.‏

آرتیمانی در ابیات اولیه مثنوی گوهر عشق نیز چنین می‌سراید:

الهی سوختم بی غم الهی		کرامت کن نم اشکی و آهی
چه اشک، اشکی که چون ریزد ز مژگان		شود دامان ازو رشک گلستان‏

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. حبیبی، ابوالفضل؛ «گذری بر زندگی و اشعار رضی الدین آرتیمانی»، مطالعات شهریار پژوهی، اردیبهشت 1400، دوره هشتم، شماره 29، ص 137 تا 150.