مدرس گیلانی، مرتضی
| نام | مدرس گیلانی، مرتضی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | گیلانی، مرتضی
مدرس، مرتضی م‍درس‍ی گیلانی، مرتضی |
| نام پدر | شیخ شعبان یوشلى گیلانى |
| متولد | 1295 ش |
| محل تولد | نجف اشرف |
| رحلت | 1378 ش یا 1420 ق |
| اساتید | محمدحسین کاشف الغطاء |
| برخی آثار | ترجمه خصال صدوق (مدرس گيلانى) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00863AUTHORCODE |
مرتضى مدرس گیلانى،
ولادت
او فرزند شیخ شعبان یوشلى گیلانى ((1275-1348ق)، سه‌شنبه، 7 ربیع‌الاول 1335ق / 1295ش، در نجف اشرف، در محله حویش در «عقد ابى‌الطبیخ»، به دنیا آمد.
پدرش از علما و مراجع نجف و در زمره شاگردان میرزا حبیب‌الله رشتى، فاضل ایروانى و شیخ عبدالله مازندرانى به شمار مى‌آمد و خود شاگردان زیادى را تربیت کرد.
تحصیلات
ایشان معالم و شرح لمعه را نزد شیخ محمدفاضل قایینى، کفایه الاصول را نزد شیخ صدرا بادکوبه‌اى تلمذ کرد و دروس خارج را از محضر حضرات آیات: شیخ محمدحسین کاشف الغطاء (فقه) ، شیخ موسى دعیبل (فقه) ، سید ابو الحسن اصفهانى، شیخ محمدکاظم شیرازى، شیخ على مرندى، میرزا حسن بجنوردى و سید احمد مستنبط تبریزى (فقه و اصول به مدت ١٢ سال) استفاده نمود.
استاد مدرّس در سال ١٣۶۵ ق به ایران سفر کرد و مدتى چند در تهران و قم توقف داشت و از محضر اساتیدى چون: شیخ محمدعلى شاه‌آبادى (بخشى از اسفار) و شیخ حبیب‌اللّه ذو الفنون عراقى (در هیأت و نجوم) و در قم از محضر میرزا على ناسوتى یزدى (کتاب الهدایه الاثیریه) بهره برد.
نامبرده از اساتید بنام حوزۀ علمیۀ نجف اشرف بود که علاوه بر تدریس متون کتب درسى، در تدریس علوم ادبى و عروض و قافیه و هیأت و نجوم و حکمت نظرى مهارت کامل داشت و گروه زیادى از اساتید و فضلاى معاصر محضرش را در آن دیار درک کرده و به کسب دانش پرداختند.
اساتید
- شیخ على مرندى؛
- محمدحسین کاشف‌الغطاء؛
- سید حسن خراسانى؛
- سید محمدجواد تبریزى؛
- سید احمد بن رضى‌الدین موسوى تبریزى؛
- شیخ صدرالدین بادکوبى؛
- شیخ نعمت‌الله دامغانى؛
- میرزا حبیب‌الله ذوالفنون منجم؛
- میرزا على سمنانى طبیب؛
- میرزا على یزدى ناسوتى حکیم؛
- قاسم محى‌الدین؛
- مرتضى طالقانى؛
- شمس‌الدین على‌نقى بادکوبى؛
- محمد قاضى سماوى؛
- موسى دعبیل نجفى؛
- سید هاشم آل عطیه نجفى؛
- سید حسن ایروانى؛
- شیخ ابراهیم مدرس گرجى؛
- شیخ عبدالحسین رشتى؛
- شیخ على قمى؛
- مهندس عبدالرزاق اصفهانى؛
- شیخ عبدالله سنندجى؛
- شیخ اسدالله زنجانى؛
- سید على قاضى طباطبائى؛
- شیخ آغابزرگ تهرانى؛
- سید ابوالقاسم اصفهانى؛
- شیخ ابوالفضائل زنجانى؛
- شیخ محمد فاضل قاینى؛
- شیخ محمد ادیب تهرانى؛
- شیخ خلیل اراکى؛
- میرزا ذبیح‌الله بهروز؛
- سید جمال‌الدین گلپایگانى.
استاد شیخ محمدهادى امینى درباره وى نوشته است: «او نویسنده، ادیب، محقق پرکار که دائما در پژوهش و تألیف بود و در ریاضیات متخصص بود. زبانش تند بود و متهم در عقیده. بیشتر منزوى و اهل عزلت بود. در ایرانى‌گرى و زبان فارسى تعصب داشت».
وى مطالعات و تحصیلاتى هم در ریاضى، نجوم، هیئت و به‌خصوص فلسفه داشت. به دلیل آراء ویژه‌اى که اواخر اقامتش در نجف داشت، مورد بى‌اعتنایى قرار گرفت و به سال 1375ق، براى همیشه به ایران آمد و در تهران ساکن گردید. وى مدت‌ها در مدرسه مروى تدریس مى‌کرد، اما گویا به دلایلى از آنجا نیز بیرون رفت.
ارتباط وى با مرحوم سماوى، مطلبى است که خود در آثارش در چند مورد، از آن یاد کرده است؛ از آن جمله آنکه به خواهش وى، بخشى از نسخه عربى «التفهیم» بیرونى را که ناقص بوده، از روى نسخه فارسى، براى او ترجمه کرده است. وى از برخى از عالمان نجف یاد کرده و مى‌گوید که در منزل مرحوم سماوى خدمت آنان رسیده است.
مدرس، ذیل شرحى کوتاه از کتابخانه مرحوم عبدالرزاق مقرّم، از دیدارهاى مکرر خود با او و همچنین از اقامت خود در مدرسه بزرگ خلیلى یاد کرده است. مدتى نیز در مدرسه قوام شیرازى بوده و از کتابخانه آن استفاده مى‌کرده است.
وفات
او در سن 85 سالگى، در روز یک‌شنبه، 25 ربیع‌الثانى سال 1420ق / 17 مرداد 1378ش، درگذشت.
آثار
- معجم الشعراء: شامل برگزیده‌اى از اشعار 323 شاعر فارسى‌گوى از شعراى سده سوم هجرى تا سده چهاردهم؛
- معجم الشعراء: حاوى اشعار عربى، مجلد اول از 524 شاعر از شعراى جاهلیت تا سال 1974م؛
- شرح اصطلاحات حل المسائل در نجوم از آقاى عبدالله نوبخت منجم‌باشى؛
- دلائل الأحکام فى الفقه الجعفرى
- تحریر الرسائل
- تحریر المکاسب
- شرح المدخل فى النجوم
- الاسطرلاب عند الشرقیین
- قبله الآفاق فى الهیئه
- الحواشى على مصادرات اقلیدس (فى الهندسه)
- ترجمۀ کتاب الجبر، اثر خوارزمى
- شرح جبر الخلاصه
- ترجمۀ اللمعه
- مفهوم المشتق
- رساله فى عدم مسؤولیه الصغیر
- أجوبه المنشود فى الفقه
- رساله فى اثبات وجوب المقدمه
- تاریخ اخبارى و اصولى؛
- سالنامه 1341، در پیشامدهاى تاریخى، سیاسى، علمى، ادبى و انتقادى؛
- الفیه و شلفیه یا راز عشاق در بیان نیروى تحریک باه براى فروماندگان از آن؛
- معجم الحکماء، ترجمه 120 فیلسوف عالم؛
- کفایة الإسلام در فقه شافعى؛
- الرقاع و المقالات فی مواضیع شتى علمیة، فلسفیة، أدبیة، دینیة؛
- تسلیة الإخوان علاءالدین عطاملک جوینى؛
- زندگى‌نامه اثیرالدین ابهرى؛
- کتاب التهذیب على شرح منطق التهذیب از عبیدالله بن فضل‌الله شافعى کرمانى؛
- مثنوى حکمة الأسرار از سروده‌هاى خودش؛
- معارف قرآن در زندگى پیامبران و توضیح آثار، ادیان و شرح بلدان از قرآن و تفسیر آن؛
- شرح عقاید بهائیه؛
منابع مقاله
- پایگاه کتابخانه تخصصى تاریخ اسلام و ایران، چهارشنبه، 14 اردیبهشت 1390ش.
- پایگاه رنگ ایمان، سه شنبه 19 مرداد، 1400ش