حافظ، شمس‌الدین محمد

نام	حافظ، شمس‌الدین محمد
نام‎های دیگر	حافظ شیرازی، شمسالدین محمد لسانالغیب
نام پدر	بهاءالدين محمد
متولد
محل تولد
رحلت	792 ق
اساتید	قوام‌الدين عبدالله، علامه مير سيد شريف جرجانى، قاضى عضد‌الدين
برخی آثار	‏آئینه جام: دیوان حافظ همراه با یادداشتهای استاد مطهری جمال آفتاب و آفتاب هر نظر: شرحی بر دیوان حافظ چند غزل از حافظ
کد مؤلف	AUTHORCODE05665AUTHORCODE

خواجه شمس‌الدين محمد حافظ شيرازى فرزند بهاءالدين معروف‌ترين شاعر عارف قرن هشتم و يكى از چهار شاعر بزرگ ايرانى است كه در جهان معروف شده‌اند.

از زمان تولد او اطلاع دقيقى در دست نيست ولى محققان آن را بين سالهاى 700 تا 726ق ذكر كرده‌اند.

از مجموع کتاب‌هائى كه درباره حافظ نوشته شده چنين فهميده مى‌شود كه بهاءالدين محمد پدر حافظ در عصر اتابكان فارس از اصفهان به شيراز مهاجرت كرده و در آنجا از طريق بازرگانى ثروتى اندوخته است؛ ولى ديرى نگذشته كه زندگى را بدرود گفته و كارهاى تجارتى او آشفته و نابسامان گرديده است. وارثان او به بينوايى و تنگدستى افتادند.

پسر او محمد بعدها ناگزير شده كه روزى خود را از عرق جبين و كد يمين حاصل نمايد بنابراین در مغازه نانوايى براى خمير كردن آرد مشغول شد. در كنار آن نانوايى مكتب‌خانه‌اى بود كه هر وقت فرصت و مجالى مى‌يافت به تحصيل علم مشغول مى‌شد. قرآن مجيد را حفظ كرد و از همين‌رو بعدها تخلص خود را «حافظ» قرار داد. لقب حافظ به‌طور عموم به كسانى اطلاق مى‌شود كه مى‌توانستند قرآن را تمام از بر، بدون غلط بخوانند.

حافظ از زمره‌ى شاگردان قوام‌الدين عبدالله عالم معروف آن زمان (متوفى 772ق) بوده است. از ديگر اساتيد وى مى‌توان به علامه مير سيد شريف جرجانى و قاضى عضد‌الدين اشاره كرد.

در دوران امارت شاه شيخ ابواسحاق (متوفى 772ق) به دربار راه پيدا كرده و احتمالاً شغل ديوانى پيشه كرده است. (در قطعه‌اى با مطلع «خسروا، دادگرا، شيردلا، بحركفا / اى جلال تو به انواع هنر ارزانى» شاه جلال‌الدين مسعود برادر بزرگ شاه ابواسحاق را خطاب قرار داده و در همان قطعه به صورت ضمنى قيد مى‌كند كه سه سال در دربار مشغول است. شاه مسعود تنها كمتر از يك سال و در سنه 743ق حاكم شيراز بوده است و از اين‌رو مى‌توان دريافت كه حافظ از اوان جوانى در دربار شاغل بوده است. علاوه بر شاه ابواسحاق در دربار شاهان آل‌مظفر شامل شاه شيخ مبارزالدين، شاه شجاع، شاه منصور و شاه يحيى نيز راه داشته است. شاعرى پيشه اصلى او نبوده و امرار معاش او از طريق شغلى ديگر (احتمالاً ديوانى) تأمين مى‌شده است. در اين خصوص نيز اشارات متعددى در ديوان او وجود دارد كه بيان كننده اتكاى او به شغلى جداى از شاعرى است. خواجه در مدت عمر خود همواره درصدد كسب دانش بود و مى‌توان گفت كه هرگز عمر خود را به بطالت نگذراند كما اينكه در شعرى به چهل سال درس خواندن اشارت نموده است:

علم و فضلى كه به چل سال دلم جمع آورد

ترسم آن نرگس مستانه به يغما ببرد

حافظ به ظاهر تمام عمر خود را در گوشه‌نشيى و عزلت گذرانده و در حيات خويش شهرت بزرگى داشته‌است. در زبان فارسى نظير غزل‌هاى حافظ كه جامع بين اشعار عاشقانه و افكار عارفانه‌ى ايران است وجود ندارد. به همين سبب يكى از بزرگترين شاعران جهان شمرده مى‌شود و از حيث نظم در لطف تركيب و تلفيق و بى‌نيازى در فكر و استقلال در انديشه در منتها درجه قرار دارد.

خواجه در حدود سال 764ق راهى يزد شد او كه در آستانه پيرى قرار داشت به دربار پادشاه وقت وارد شد ولى چون پادشاه مردى بسيار خسيس بود بر او سخت مى‌گذشت و خود آنجا را زندان سكندر و شيراز را ملك سليمان مى‌نامد. در همان ايام ميرزا فضل‌الله اينجو كه از پادشاهان هند بوده و به حافظ ارادتى داشته است به او نامه‌اى مى‌نويسد و از او دعوت مى‌كند كه به هند بيايد. خواجه نيز مى‌پذيرد و راهى هند مى‌شود و در هرمز سوار بر كشتى مى‌شود. ناگهان هوا طوفانى شده و خواجه مجبور مى‌شود كه از كشتى پياده شود. او پس از چندى اقامت در جزيره، به شيراز برمى گردد.

او به شهرهاى ديگرى همچون اصفهان، بغداد و خراسان نيز سفر كرده است.

سرانجام در شيراز به سال 791 يا 792ق زندگى را بدرود گفته و در همانجا مدفون شده است.

در سال 856ق به فرمان ابوالقاسم بابر كه از نوادگان شاهرخ بن تيمور بود بر مزارش آرامگاهى ساختند و اطراف آن را به گل و سبزه آراسته و باغ زيباى حافظيه را بوجود آوردند. اين مكان در زمان كريم خان زند تجديد بنا گرديد و با شكل زيباترى تزيين شد.